Hoe worden gewoontes en verslavingen gevormd?

We hebben allemaal onze vaste rituelen en gewoonten, denk maar aan de kop koffie die je elke morgen op hetzelfde tijdstip drinkt of de verschillende handelingen die je elke morgen steeds in dezelfde volgorde uitvoert. Gewoonten maken deel uit van onze natuur en worden gevormd in ons onderbewustzijn. Wanneer onze handelingen verbonden zijn aan een trigger of stimulus van consistente herhaling zullen we de handeling automatisch opnieuw uitvoeren wanneer deze effectief optreedt. Maar waarom creëren we nu juist deze gewoonten en hoe komen ze tot stand?

Dagelijkse routine

We bezitten allemaal een uitgebreid assortiment aan gewoonten gaande van de manier waarop we onze koffie graag drinken, de route die we dagelijks nemen naar het werk tot de vaste tijdstippen waarop we e-mails controleren of de vaste programma’s op televisie waarvoor alles moet wijken. Deze handelingen voeren we uit zonder dat we ons er zelf bewust van zijn.

Gewoonten zijn steeds terugkerende tendenties die gevormd worden door de aangeleerde verbinding tussen reactie en de handelingen waardoor nieuwe gedragingen tot stand komen die een soort automatisme worden. Oude gewoonten zijn moeilijk te doorbreken terwijl het vormen van nieuwe gewoonten niet gemakkelijk is daar het repetitieve patroon in de zenuwbanen van de hersenen gegrift is. Het is wel mogelijk om nieuwe gewoonten aan te leren maar het vergt heel wat tijd. Het doorbreken van oude gewoonten is dan weer mogelijk wanneer de impulsen die aanleiding geven tot de handeling onder controle kunnen worden gehouden in plaats van de handeling zelf. Dit is echter niet zo vanzelfsprekend aangezien gewoonten zeer hardnekkig zijn en onafhankelijk zijn van het bewust denken en de wilskracht.

Studies hebben aangetoond dat ongeveer veertig procent van de dagelijkse activiteiten van een individu worden uitgevoerd in nagenoeg dezelfde situaties. Bepaalde gedragspatronen laten ons immers toe om doelstellingen te bereiken, en wanneer een gedraging een positieve werking heeft zullen we deze dan ook herhalen. Deze herhaling gebeurt automatisch, in ons onderbewustzijn. Vaak zijn gewoonten zelfs moeilijk te herkennen in ons eigen gedrag. Deze dagelijkse gewoonten helpen ons om mentaal efficiënter te functioneren omdat we gebruik maken van middelen waaraan we gewend zijn waardoor we controle houden over de specifieke gedragingen. Hierdoor wordt het mogelijk voor de hersenen om meer en moeilijkere taken aan te pakken.

Vormen van gewoontes

Gewoonten worden gevormd op basis van een driedelig psychologisch patroon ook wel bekend als de gewoonte-lus. De eerste fase bestaat uit de stimulus of trigger waardoor onze hersenen het signaal krijgen om op automatische piloot over te schakelen en de gedraging start. De volgende fase in de lus is de gedraging of de routine zelf welke uiteindelijke overgaat in een bepaalde beloning die we hiervoor krijgen. Deze beloning voldoet aan onze verlangens en behoeften en motiveren ons om de gewoonte aan te houden.

• Handelingen die we ooit bewust uitvoerden worden meer en meer een automatisme waardoor de we ons er minder bewust van zijn.
• Consistente herhalingen door de jaren heen
• Feedback die ons aanmoedigt om het gedrag te herhalen vanwege het genot en comfort. Deze gedragingen geven positieve feedback terwijl we eerder negatieve respons krijgen wanneer we de handeling niet uitvoeren. Hierdoor zullen we de handeling steeds weer uitvoeren wanneer er een impuls optreedt.

Wanneer we iets nieuw trachten te leren, zoals rijden met de fiets, kan dit extreem moeilijk zijn. Op een bepaald punt hebben we de techniek echter onder de knie waardoor we niet meer nadenken bij deze handeling waar we het aanvankelijk zo moeilijk mee hadden.

Gewoonten worden gevormd door middel van een contextafhankelijk proces die een mentale koppeling creëert tussen omstandigheden en reactie. Iedere keer er bepaalde omstandigheden zich voordoen reageren we op een bepaalde manier hierop. Hierdoor wordt de gewoonte nog sterker.

Invloed op de hersenen

Wanneer bijvoorbeeld een roker net een sigaret heeft gerookt zal dopamine worden vrijgegeven in de hersenen waardoor er veranderingen optreden in de neuronen, de zenuwbanen en andere structurele functionele elementen van de hersenen en vervolgens leiden tot genot, de zogenaamde beloning. Dit gebeurt immers bij elke vorm van verslaving of elke vorm van zowel goede als slechte gewoonten. In feite komt er meer dopamine vrij in de hersenen wanneer we iets echt willen doen dan wanneer we de handeling reeds uitvoeren. Dit is de beloning van de hersenen om ons te verleiden om datgene wat we echt willen doen, ook effectief zullen doen. Het komt er dus op neer dat we meer genot hebben wanneer we iets willen doen in tegenstelling tot wanneer we het effectief doen.

Voorbeeld

Iemand die lijdt aan dwangmatig eetgedrag zal een eetpatroon hebben dat veel verder gaat dan een aangename en gezonde ervaring omdat ze worden gedreven door een obsessie voor het willen eten. Deze obsessie wordt veroorzaakt door de extra dopamine die vrijkomt wanneer we iets echt willen vanwege de beloning. Bij mensen met een normaal eetgedrag zorgt impulscontrole ervoor dat we stoppen met eten wanneer we genoeg hebben gehad. Mensen die lijden aan serotoninetekort, overmatige stress of schade aan de prefrontale cortex hebben een verminderd vermogen om deze impulsen te beheersen. Dit onvermogen kan een normale, gezonde en aangename gewoonte omzetten in een dwangmatige stimulus. Daarnaast kan onbegrip van andere personen leiden tot een verminderd zelfbeeld. Eigenwaarde wordt immers beïnvloed door sociale stigma en heeft een grote invloed op onze gewoonten. Sociale isolatie zal leiden tot stress, serotoninetekort en belemmert de werking van de prefrontale cortex waardoor slechte gewoontes nog meer tot uiting komen.

Lees verder

• Slechte gewoontes afleren door zelfspraak
• Slechte gewoontes veranderen in drie fasen