Bias (heuristiek): Keuzes maken doet je brein

Dagelijks maken we keuzes. Of we wel of niet iets gaan kopen – is het niet te duur? Of dingen wel of niet waar zijn – gebruiken we echt maar 10% van ons brein? Heel vaak sluipen bij het maken van keuzes bias of heuristieken – ook wel vuistregels genoemd – er onbewust bij in. Hoe beïnvloedt een bias jouw keuzes?

Wat is een bias (heuristiek)?

Om ons heen gebeurt een heleboel. Elke seconden krijg je duizenden indrukken en gelukkig worden die gefilterd door ons geheugen. Om de wereld om ons heen verder te vereenvoudigen, maakt ons brein ook gebruiken van verschillende bias. Een bias is een vuistregel, zoals: "als ik het al meerdere malen heb gehoord, dan zal het wel waar zijn".

Deze bias worden elke keer weer gebruikt en worden onder andere gebaseerd op operante conditionering. We leren in een vroeg stadium welke regels wel of niet gelden.

Maar welke bias gebruiken we?

Confirmation bias

Volgens de confirmantion bias zoek je alleen informatie die past bij je eerdere ervaringen en opvattingen – en daarmee informatie die daar niet bij past te negeren of bekritiseren.

Stel dat je wandelschoenen gaat kopen. Van een vriend heb je gehoord dat merk X echt niet goed is, dus die moet je echt niet kopen. Op het moment dat je in de winkel staat, zal je waarschijnlijk merk X volledig overslaan. Die informatie wordt gewoonweg buitengesloten – terwijl merk X misschien voor jou wel beter is. Andersom kan natuurlijk ook: merk X is fantastisch! Alle andere merken zullen dan worden buitengesloten.

Handsight bias

Wat ons ook ontzettend beïnvloedt is achteraf praten, oftewel de handsight bias. We kunnen maar al te makkelijk twijfelen aan andermans beslissingen achteraf en denken dat we het zelf véél beter hadden gedaan. Want: je had het zien aankomen.

Dat is best te betwijfelen. Als je achteraf praat heb je informatie die op het moment van de keuze er niet was. Hoe je ook probeert, die informatie is zo verweven met de rest, die is niet meer buiten te sluiten. Voortschrijdend inzicht kan achteraf een keuze erg dom laten lijken, maar als je je inleeft in de situatie van toen, lijkt het logischer.

Denk bijvoorbeeld aan alle mensen die begin 21ste eeuw een huis hebben gekocht tegen de hoogste prijs. Blijkt NU! Achteraf kun je zeggen dat het misschien niet verstandig was toen een huis te kopen, maar in die tijdssfeer wel – de huizenprijzen konden alleen maar omhoog. Dit leek een veilige investering. En dus kocht men een huis tegen een hoge prijs.

Anchoring bias

Het menselijk brein associeert graag stukjes informatie met elkaar. Dit koppelen gaat niet altijd even goed, want het brein associeert wel eens dingen met elkaar die helemaal niets met elkaar te maken hebben. Dit wordt anchoring genoemd: informatie treedt op als een anker, terwijl die informatie niets met het probleem te maken heeft. Met name bij schattingen treedt dit probleem op.

Stel, in een stad zijn 150 mensen overleden als gevolg van roken. Hoeveel mensen denk je dat er overleden zijn aan aids? Denk hier even over na en schrijf je antwoord op een papiertje.

Doordat er een getal van 150 is genoemd, zit je hier waarschijnlijk dichtbij. Als ik een getal van 50 had genoemd, zat je daar waarschijnlijk dichtbij. Consequent worden schattingen nadat er een anker is genoemd relatief te dichtbij deze ankerwaarde. Het aantal mensen dat aan aids overlijdt bij 150 rokers is overigens 1. Zat je in de buurt of heb je je laten leiden door het anker?

Representativeness bias

De representativiteitsbias heeft te maken met het toeschrijven van eigenschappen. Er worden aan een persoon of gebeurtenissen die bij een bepaalde categorie horen worden direct alle eigenschappen van die categorie toegeschreven. Vooroordelen en stereotyperingen zijn hierop gebaseerd. Zo wordt iemand die eruit ziet als een Hell’s Angel ook agressief genoemd, een vrouw die blond is dom, en een man in pak is een oplichter.

Natuurlijk hoeft dat allemaal niet waar te zijn. Misschien een gek voorbeeld, maar een koe is wel een dier, maar een dier is niet per se een koe. De eigenschappen van de categorie zijn dus niet per definitie toe te passen op het onderdeel daarvan.

Waarom doen we dat doen toch? Aangezien we gigantisch veel informatie op ons afkrijgen, wordt informatie geclusterd. Hierdoor wordt de wereld simpeler, maar dus niet altijd accurater.

Vooroordelen houdt je niet tegen; ze zitten eenmaal in je hoofd. Maar als je je er bewust van bent, kun je er wel iets mee. Je oordeel uitstellen en je anders opstellen jegens de persoon of gebeurtenis kan er al voor zorgen dat alles heel anders loopt!

Availability bias

De availability bias – beschikbaarheidsbias – zorgt ervoor dat je inschattingen doet op basis van je beschikbare ervaringen daarmee. Als ik je vraag waar meer schietpartijen op scholen plaatsvinden – in de Verenigde Staten of Europa – is de kans groot dat je de Verenigde Staten zegt. Hier horen we namelijk veel vaker iets van op het nieuws. Toch klopt dat niet; de cijfers zijn ongeveer gelijk.

Zo kan het dus zijn dat iets dat je vaker meemaakt of hoort, in jouw ogen vaker voorkomt. Ook hierdoor ontstaan makkelijk vooroordelen. Als je al twee keer bent opgelicht door een man in pak, dan zul je eerder denken dat alle mannen in pak oplichters zijn dan wanneer je eigen partner elke dag in pak loopt.

Nog meer bias

Er bestaan nog veel meer soorten bias. Namelijk:

Self serving bias

Successen worden met name aan jezelf toegeschreven, terwijl falen juist aan externe factoren wordt toegeschreven. Dit wordt ook in de attributietheorie beschreven.

Levendigheid bias

Het geheugen slaat levendige gebeurtenissen beter op. Het gaat dan om gebeurtenissen die emotioneel aanspreken, concreet (duidelijke beelden) en nabij (zowel in tijd als afstand) zijn. Doordat deze gebeurtenissen makkelijker op te halen zijn uit het geheugen, lijken deze gebeurtenissen vaker voor te komen dan andere gebeurtenissen.

Simulatie bias

Bij de simulatie bias gaat het om het verzinnen van een verhaal, waarbij met name afwijkingen van het normale gedrag een grote rol spelen. Als een man elke dag via weg A rijdt, maar vandaag via weg B en hij krijgt een ongeluk – hoe zou je het verhaal dan willen veranderen? Waarschijnlijk zou je aangeven dat hij weg A had moeten nemen. De ‘normale gang van zaken’ zoals beschreven in het verhaal komt makkelijker bij ons naar boven dan andere scenario’s, bijvoorbeeld eerder weggaan, rustiger rijden of geen broodje eten in de auto.

Geanticipeerde spijt

Soms maken we (g)een beslissing vanwege geanticipeerde spijt. Dit betekent dat je vooraf bedenkt dat je achteraf spijt kunt krijgen van je beslissing. De postcodeloterij speelt hier handig op in: achteraf kun je weten of de prijs op jouw postcode was gevallen, dus móét je wel een lot kopen.

Gebondenheid

Dit treedt op als iemand eenmaal gebonden is aan een plan, mening of gedrag. Als de keuze eenmaal is gemaakt, krabbelt men niet graag meer terug. Dit heeft ermee te maken dat terugkrabbelen zou betekenen dat je wéér het hele keuzeproces door moet. Omdat dit mentaal uitputtend kan zijn, blijft men liever bij zijn keuze.

Bias: beïnvloeder van je keuzes en gedrag

Zoals je dus ziet kunnen verschillende bias een invloed uit oefenen op je keuzes en gedrag. Door je hiervan bewust te zijn, kun je ermee omgaan en proberen een open mind te houden. Kijk eens of je de bias bij jezelf merkt en wat het met je doet. Welke bias herken je bij jezelf?

Lees verder

• Heuristiek / Bias: Welke vuistregel gebruik je?
• De werking van het geheugen: hoe sla je informatie op?