Heuristiek / Bias: Welke vuistregel gebruik je?

Heuristiek (of bias) zijn vuistregels. Deze zijn nodig om het dagelijks leven door te komen, anders zouden mensen eeuwig stilstaan bij beslissingen van het doen en laten van handelingen. Daarbij kunnen veel obstakels (zie plaatje) optreden. Welke heuristieken bestaan er?

Heuristieken bij het beslissen en beoordelen

• Confirmation bias: de neiging om informatie die niet bij je opvattingen aansluiten te negeren of bekritiseren en om informatie te zoeken waar je het wel mee eens bent. Je zoekt naar bevestiging en laat ontkrachtende informatie achterwege of negeert het.
• Hindsight bias: de neiging om na afloop van een gebeurtenis te twijfelen aan andermans beslissingen en te denken dat jij het van tevoren hebt zien aankomen. Mensen zeggen “Dit heb ik zien aankomen”, waarbij het feit dat dit al is gebeurd je representativiteit van het voorval omhoog gaat en het daarom logischer lijkt.
• Anchoring bias (ankerheuristiek): Schattingen worden gebaseerd op ankers die niets te maken hebben met het probleem. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat bij 8x7x6x5x4x3x2x1 een hogere uitkomst werd geschat dan bij 1x2x3x4x5x6x7x8 (respectievelijk 2250 en 512; een aanzienlijk verschil door het eerste getal!)
• Representativeness bias (representativiteitheuristiek): Er wordt vanuit gegaan dat iemand die één kenmerken heeft van een bepaalde categorie/groep, ook alle andere eigenschappen zal hebben van die groep. Hierdoor kunnen makkelijk foute assumpties ontstaan.
• Availability bias (beschikbaarheidsheuristiek): Daar waar we meer voorbeelden van kunnen verzinnen, schatten we als hoger in. Hierdoor kunnen sommige gebeurtenissen hoger worden ingeschat, naarmate iemand dit vaker heeft meegemaakt.
• Levendigheid: hoe levendiger de gebeurtenis, hoe beter het is opgeslagen in het geheugen. Gebeurtenissen die levendiger zijn emotioneel aansprekend, concreet (makkelijk beelden kunnen oproepen) en nabij (zowel in tijd – niet lang geleden – als in ruimte).

Heuristieken waarbij motivatie en emoties spelen

Motivatie

• Reductie van onzekerheid: Onzekerheid geeft een vervelend gevoel en dit willen mensen het liefst vermijden. Daarom sluit men zich af van bedreigende (lees: niet corresponderend met eigen ideeën) informatie. Er wordt een selectieve waarneming toegepast.
• Gebondenheid (commitment): Als men eenmaal een keuze heeft gemaakt (post-decisionele fase), wil men deze in stand houden. Mensen staan dan vaak niet meer open voor nieuwe informatie. Dit komt omdat het maken van een (moeilijke) keuze vaak veel tijd en energie heeft gekost en nieuwe informatie zou de persoon weer aan het twijfelen kunnen brengen.

Emotie

• Geanticipeerde spijt: Spijt die je denkt achteraf te hebben. Dit is bijvoorbeeld heel sterk bij de postcodeloterij – na de trekking weet je of je gewonnen zou hebben als je mee had gedaan en om spijt te voorkomen, koop je een lot.
• Teleurstelling: ook het voorkomen van teleurstelling kan een krachtige invloed hebben op gedrag. Dit kan door te zorgen dat de uitkomst niet tegenvalt (harder werken) of door je verwachtingen bij te stellen aan de uitkomst (lage verwachtingen hebben, zodat het niet tegenvalt).

Wat kan je met heuristieken?

Goede denkers kunnen heuristieken (vuistregels) gebruiken, maar weten ook hoe ze veelvoorkomende hindernissen bij het oplossen van problemen en nemen van beslissingen moeten vermijden. Bij het oplossen van het probleem moet eerst het probleem geïdentificeerd worden. Daarna moet er een passende strategie gekozen worden. Dat kan op basis van algoritmen (een op kennis gebaseerde oplossing) of op basis van heuristieken (terugwerken vanaf het eind, op zoek gaan naar analogieën, het problemen opdelen in kleine stukjes). Goede denkers weten dus de obstakels kunnen vermijden, zoals nieuwe problemen op een eerder gebruikte manier proberen op te lossen en daardoor geen nieuwe oplossingen zien (functionele gefixeerdheid). Ook kunnen zelfopgelegde beperkingen een rol spelen (zie plaatje voor oplossing) of zijn er tal van andere beperkingen (zoals te weinig kennis, vermoeidheid, stress). Kennis van heuristieken zorgt voor een bewustzijn waardoor betere keuzes gemaakt kunnen worden. Het is je bekend dat je nadat je een keus hebt gemaakt je liever niet wil terugkrabbelen, maar dat dit misschien toch verstandig is. Je weet dat ‘rondslingerende’ cijfers je schattingsvermogen beïnvloeden. Op die manier kun je beter omgaan met informatie in je omgeving en dit gebruiken bij het beslissen en beoordelen van alledaagse situaties.