Wanneer provoceren goed is

Provoceren wordt nogal eens als negatief uitgelegd. Je ziet het veel terug in bijvoorbeeld de journalistieke hoek om een reactie los te krijgen. Mannen en vrouwen die heel doordacht hun ‘persmomentje’ oplepelen levert meestal geen opzienbare uitspraken. De betere journalist provoceert subtiel en dat wil nog wel eens iets loswrikken en precies dat kan ook werken in andere situaties. Provoceren heeft dus meer kanten en kan ook positief ingezet worden. Hoe werkt dat?

Wat is provoceren?

Het woordenboek geeft letterlijk als uitleg: “Opzettelijk iets doen of zeggen, omdat je een reactie wilt uitlokken”. Feitelijk is het ook niets meer of minder, maar het krijgt gevoelsmatig wel een zwaardere lading mee. Alsof provoceren een vorm van misleiding is. Het gegeven dat provoceren mogelijk zal leiden tot een uitspraak of handeling die de persoon in kwestie eigenlijk niet had willen doen, is evident. Waarbij dit veelal gekoppeld wordt aan iets in de negatieve sfeer, maar kan ook in de positieve zin toegepast worden.

Provocatie positief inzetten

Onvoorbereid zal provocatie het niet snel in positieve zin werken, want het kan dan onbedoeld in een fikse ruzie eindigen en schiet je je doel voorbij. We kennen allemaal wel de situatie dat we van een vriend of vriendin voor de zoveelste keer aan moeten horen dat ze zichzelf te dik vinden (wat zeerwel mogelijk alleen tussen de oren van de betreffende persoon zit). Heb je nog verschillende keren mee kunnen veren en/of zeggen dat het wel meevalt. Echter, als je dat al meerdere malen gedaan hebt en de “repeteerknop” van de vriend of vriendin lijkt te blijven hangen, zou je ook een andere tactiek kunnen proberen en dat is het provoceren. Zeggen – ook al vind je het niet- dat hij of zij ook daadwerkelijk een grote dikkerd is, lijkt grof. Toch kan een dergelijke reactie juist iets loswrikken wat in dit geval het besef brengt wat nodig is om bijvoorbeeld te relativeren of in te zien dat het wellicht niet zo is als men denkt.

Je kunt de harde toon ook gebruiken door het een repeterende negatieve inslag van de vriend of vriendin in het positieve te trekken. Geef in een boute stelling aan dat het ogenschijnlijke probleem van je gesprekspartner er dus helemaal niet is en benoem de voordelen. Het provoceren wordt dan ook door steeds meer professionals (therapeuten, coaches, mediators) toegepast en leent zich voor zaken die tot en met ‘medium’ niveau spelen.

Gebruik je zintuigen

Als je een relatief harde techniek als provoceren toepast, dan is het goed om je zintuigen optimaal in te zetten en signalen op te vangen. Denk hierbij aan iemand een arm geven, een hand op een hand leggen of het toepassen van een warme toon in je stem, voorkomt dat “de boodschap” hardheid en de negatieve inslag krijgt waar provocatie altijd mee geassocieerd wordt. Daarbij is je mimiek ook belangrijk, want als je warmte uitstraalt komt dit waarschijnlijk toch net even anders over dan de harde uitspraak op een kille toon voorleggen. Als je wat humor in het geheel kunt brengen, wil dit ook nog wel eens helpen.
Dit neemt niet weg dat je wel in “je rol” moet blijven voor wat betreft de provocatieve zin die je zojuist hebt uitgesproken. Het gaat vervolgens om de reactie die dit weer met zich meebrengt, want je uiting is er immers om die knop in het hoofd van je gesprekspartner om te zetten of in ieder geval als eyeopener te werken.

De gesprekpartner

De man of vrouw die je wilt uitdagen met je provocatie is veelal onder te verdelen in een van de volgende rollen:

• Klager
• Benadeelde
• Uitsteller
• Heilige

Klager

De klager is de man of vrouw die continu het negatieve uit. Vaak is het verkrijgen van aandacht het belangrijkste waar het de man of vrouw om gaat.

Benadeelde

De benadeelde heeft een negatieve zweem om zich hangen en hij of zij staat altijd in de verkeerde rij bij de supermarkt, vindt nooit een plaatsje voor de auto, staat altijd in de file en vindt nooit een leuke aanbieding. Het zit hem of haar vooral niet mee… min of meer de doemdenker.

Uitsteller

De uitsteller ziet wat het probleem is, maar handelt niet. Hij of zij vindt iedere keer weer een reden om niet te hoeven of kunnen handelen. Goede praters die meesters zijn in het bedenken van redenen waarom zij vooral geen actie kunnen nemen.

Heilige

De heilige heeft het leed van de wereld op zijn of haar dak en dat is niet eerlijk. Er is niemand die het over neemt c.q. over kan nemen en het is vooral erg zwaar. Maar ja, er is niemand anders….

Tot slot

Pas deze manier van coachen of begeleiden toe als je het je eigen kunt maken, het totaalplaatje te overzien en op de juiste manier te reageren op je gesprekspartner. Zomaar uitproberen kan averechts werken, dus als je al iets wilt proberen kan je ook vooraf mededelen dat je een nieuwe techniek gaat proberen. De kans dat je gesprekspartner dan uit zijn/haar vel springt, is kleiner.