Het Rijnlandse en Angelsaksische model

De financiële crisis in de jaren tussen 2008 en 2014 heeft velen aan het denken gezet. Hoe is de crisis ontstaan en hoe komen we er zo goed mogelijk uit? Om het ontstaan van de crisis te begrijpen is het noodzakelijk om enige kennis te hebben van de politieke modellen zodat deze in diverse landen gehanteerd worden. We kennen het Rijnlandse en het Angelsaksische model als twee tegenpolen. Hoe zien deze modellen eruit en wat is hun betekenis geweest bij de financiële crisis die begon in 2008?

• Theoretisch model
• Het Rijnlandse model
• Angelsaksische model
• Overheidsapparaat
• Heeft het model een rol gespeeld bij de financiële crisis?

Theoretisch model

Het Rijnlandse model en het Angelsaksische modellen zijn theoretische modellen die een stroming weergeven in de economische verhoudingen van een staat. Nederland wordt gekenmerkt door het Rijnlandse model en de Verenigde Staten hanteren het Angelsaksische model.

Het Rijnlandse model

Het ontstaan

Dit model werd na de tweede wereldoorlog ontwikkeld in West Duitsland. Het is genoemd naar het Rijnland waar de hoofdstad Bonn in die tijd gevestigd was. Nederland heeft het Rijnlandse model lange tijd gevolgd maar de laatste jaren is het wel wat afgezwakt. Het Rijnlandse model vinden we terug in landen als:

• Nederland
• Duitsland
• Frankrijk
• Zwitserland
• Scandinavische landen
• België
• Luxemburg
• Japan

Na de tweede wereldoorlog waren de taken van de Nederlandse overheid sterk toegenomen. Rond 1980 ontstond er echter een kentering. De verzorgingsstaat wilde men wel vasthouden maar de uitvoering van de sociale zekerheid werd overgedragen aan het bedrijfsleven. De overheidsuitgaven moesten toen al sterk worden verminderd en daarom werden meer taken uitgevoerd door lagere overheden zoals gemeenten. Men hanteert dan nog steeds het Rijnlandse model. Na de val van het communisme ontstonden er nieuwe vormen van kapitalisme. Michel Albert schreef hierover in zijn boek Captalisme contre Capitalisme . In het Rijnlandse model spelen waarden als solidariteit, vertrouwen, kwaliteit van leven en overleg met elkaar een grote rol.

Specifieke kenmerken

In het Rijnlandse model heeft de overheid veel taken. Sociale uitkeringen worden onder verantwoordelijkheid van de overheid geregeld. Ook op het gebied van het openbare vervoer speelt de overheid een grote rol. De samenwerking met werkgevers en werknemers wordt door de overheid gestimuleerd. Men probeert door overleg en compromissen de regie te houden. Dit betekent vaak wel dat besluitvorming langer op zich laat wachten. Als voorbeeld kennen we ons Nederlandse poldermodel.

Gevolgen tijdens de financiële crisis

De financiële crisis van 2008 heeft overal in Europa hard heeft toegeslagen en men is sedertdien bereid weer wat meer aandacht aan het Rijnlandse model te schenken. Banken konden ongecontroleerd grote risico's nemen en er werden gigantische bonussen betaald. Dit heeft geleid tot tekorten bij de overheid want veel banken moesten overeind gehouden worden met staatssteun. Er gaan daarom ook nu weer meer stemmen op om het Rijnlandse model wat strakker te gaan hanteren. Vooral Duitsland is hier voorstander van.

Angelsaksische model

Hoe is het Angelsaksische model ontstaan?

Tot aan het eind van de middeleeuwen was het in geheel West Europa normaal dat de overheid zich bezig hield met de economie. De econoom Adam Smith schreef het boek Wealth of Nations geschreven waarin hij pleitte voor een vrije markt juist op het moment dat Amerika onafhankelijk werd. In zijn boek gaf Smith aan dat mensen willen produceren uit eigenbelang. De bakker bakt geen brood uit liefdadigheid maar om winst te behalen. Zowel in Amerika als in het Verenigd Koninkrijk kreeg het liberalisme aanhang. Vraag en aanbod zouden elkaar in evenwicht houden en leiden tot vooruitgang. Hierbij ontstond het liberalisme. Bij dit model laten overheden de markten zoveel mogelijk vrij. Als voorbeeld mag dienen dat in 1772 in Schotland een ernstige financiële crisis heerste. Van de dertig banken kwamen er 27 in nood maar ze werden niet gered door de overheid maar uit eigenbelang door de andere banken.

Specifieke kenmerken

In het Angelsaksische model staat de vrije marktwerking centraal. De overheid trekt zich zoveel mogelijk terug en er is zo min mogelijk regelgeving op sociaal terrein. Men is van mening dat de welvaart het grootst is als bedrijven en de mensen geheel vrij worden gelaten om zelf hun lot in eigen hand te nemen. Men kan gemakkelijk een onderneming starten zonder veel wetten en regels. Er wordt uitgegaan van het idee dat mensen tijdens hun werkzame leven kunnen sparen voor hun oude dag. Voorzieningen voor ouderen zijn dan ook minimaal. De ontslagbescherming is nauwelijks geregeld en er zijn grote inkomensverschillen. Toch kiezen veel mensen voor dit model omdat het mogelijk is om met dit model grote welvaart in het land te krijgen. Landen die het Angelsaksische model hanteren zijn o.a.:

• De Verenigde Staten
• Groot Brittannië
• Singapore

Gevolgen tijdens de financiële crisis

Indien de overheid zich terughoudend opstelt kunnen de inkomensverschillen in een land erg groot worden. Omdat banken in het Angelsaksische model ongecontroleerd hun gang konden gaan is de wereldeconomie in gevaar gebracht. In Europese landen is er daarom wel kritiek op het Angelsaksische model.

Overheidsapparaat

Uit het bovenstaande zal duidelijk zijn dat een land wat het Rijnlandse model hanteert een overheidsapparaat heeft wat veel omvangrijker is en dus ook veel geld kost. Het Rijnlandse model is vooral gebaseerd op vertrouwen. Dit vraagt om veel overlegsituaties en langdurige en zorgvuldige procedures. In het Angelsaksische model speelt de zelfredzaamheid een veel grotere rol. Er is dan ook een veel kleiner overheidsapparaat. Geld speelt hier de belangrijkste rol en de aandeelhouder is de baas. Hierbij is het mogelijk dat er aan de top zelfverrijking plaats vindt.

Heeft het model een rol gespeeld bij de financiële crisis?

Er zijn economen die van mening zijn dat het Angelsaksische model een rol gespeeld heeft bij het ontstaan van de financiële crisis. Men kan echter niet stellen dat bij het Rijnlandse model de crisis niet zou zijn ontstaan. Immers winstbejag en zelfverrijking vinden overal plaats. Ook in het Rijnlandse model werden te hoge bonussen betaald, zijn er misstanden en verboden prijsafspraken gemaakt. Daarbij is het model is op zichzelf minder transparant hetgeen controle moeilijk maakt.