Wilders: "NL was een eeuw geleden beter dan nu"

Hoe zit het met de invloed van culturen op de vorming van natie- staten? Ziijn er implicaties voor het thuisgevoel voor migranten en nationalisten en zo ja, wat zijn de gevolgen hiervan?

Veranderende rol van naties

De verspreiding van culturen heeft invloed op de vorming van natie- staten. De natie-staat komt voort uit een ideologie die ervan uitgaat dat politieke grenzen gelijk liggen aan culturele grenzen. Er is een wereld ontstaan waarin steeds meer migranten leven in gemeenschappen die nationale grenzen doorkruizen en omvatten. Doordat grenzen steeds vager worden, kun je concluderen dat het steeds moeilijker wordt om staten als één uniforme gemeenschap te zien. De politieke grenzen liggen in ieder geval niet meer vanzelfsprekend gelijk met culturele grenzen. Anderson ziet de natie-staat als een ‘imagined political community’, zowel beperkt als soeverein. Hij bedoelt hiermee dat leden van een natie, nooit alle andere leden van de natie zullen ontmoeten en toch leeft er in de gedachtes van elk lid een beeld van eenheid. Hij ziet net als Eriksen de natie als een ideologische constructie zoekend naar een link tussen de (zelf gedefinieerde) culturele groep en de staat. Volgens Eriksen is het belangrijk voor een natie dat ze een culturele gemeenschap vormt. Er wordt op allerlei manieren getracht een nationale en een culturele identiteit te vormen. Taal en het gebruik van ‘traditionele’ symbolen spelen hierin een belangrijke rol.

Gebondenheid aan één plaats

Tegenwoordig is het volgens Eriksen steeds moeilijker als natie om een culturele eenheid te vormen. Inda & Rosaldo beamen dit omdat er geen sprake meer is van een gedeeld territorium, een gedeeld cultureel erfgoed, en onverdeelde loyaliteit aan een overheid. Dit zou onder andere komen doordat migranten aan meer dan één plaats gebonden zijn, en dus tot op een bepaalde hoogte makkelijk kunnen ‘ontsnappen’ aan de nationaliserende apparaten van de natiestaat.

Het thuisgevoel van migranten

Deze gedeelde loyaliteit heeft implicaties voor het thuisgevoel van migranten. Het thuisgevoel speelt een belangrijke rol. Er gaan verschillende processen vooraf aan het wel of niet hebben van een thuisgevoel in een nieuw land. Deze processen zijn sterk afhankelijk van de manier waarop het nieuwe land met minderheden omgaan. Het proces van ‘Othering’ is hierin ook erg belangrijk. Het proces van ‘Othering’ in Nederland heeft te maken met de manieren waarop beelden van ‘de ander’ zijn geconstrueerd en mee omgegaan wordt. In Nederland worden migranten vaak gezien als tijdelijk in plaats van permanent. Er vanuit gaan dat migranten gasten zijn heeft te maken met het idee dat ze niet tot de gemeenschap behoren. Nederlanders blijken dit gevoel van niet thuishoren tot de Nederlandse gemeenschap over te brengen. Ze geven hiermee het idee dat deze groepen anders zijn, waardoor thuis voelen in Nederland wordt bemoeilijkt. “The migrant as ‘other’ is constructed as not belonging to the nation and yet living inside it” (Ghorashi). De migrant hoort er legaal bij, maar wordt sociaal uitgesloten. Maar er spelen nog meerdere dingen mee. “There is a clear-cut division in Dutch society between the white self and the black other” (Ghorashi). Het gaat niet zozeer om fysieke kenmerken, maar meer om de normatieve gedachtes in relatie tot “the whiteness”. Als wit zijn een norm is, wordt een donker persoon een afwijkende norm. Ghorashi verduidelijkt dit aan de hand van het woord allochtoon. Allochtoon wordt in Nederland niet gebruikt voor immigranten uit Duitsland, Belgie of de Verenigde Staten. Alleen gekleurde personen krijgen de stempel allochtoon. Dit benadrukt volgens haar nog eens hoe groot de verschillen tussen deze groepen, en ‘blanke’ groepen zijn. Uit deze processen wordt duidelijk hoe moeilijk het is voor migranten om zich thuis te voelen in een land als Nederland waardoor het ontstaan van nationalistische sentimenten bemoeilijkt wordt en uiteindelijk ook het vormen van een nationale eenheid.

Het thuisgevoel van nationalisten

Het thuisgevoel is erg belangrijk voor migranten, maar ook voor de ‘native’ bevolking. Volgens Anthony Giddens kan identiteit en thuisvoelen verdeeldheid brengen binnen naties. Dit kan gebeuren omdat nationalisme een uitdaging wordt. Het is nationalisme dat in onze wereld het gevoel van identiteit en het gevoel van ergens thuishoren heeft veranderd. Mensen kunnen aan de ene kant leven in hun eigen thuis, met mensen van hun eigen soort, in een soort etnische puurheid, maar aan de andere kant kunnen ze ook leven in vrijwillige of gedwongen ballingschap, als een minderheid die slecht, fatsoenlijk of zelfs goed behandeld wordt door het ethno-nationale centrum. Weer anderen bevinden zichzelf echt in de plaats waar ze ´horen´ maar het thuis is niet puur omdat het ook door ´anderen´ wordt bewoond. Deze anderen zijn dan de minderheidsgroepen. Deze laatste groep kan proberen de minderheden gedwongen te assimileren, op te sluiten en worden teruggestuurd naar waar ze vandaan komen. Deze groep droomt van cultureel homogene natie . Geert Wilders bevindt zich in de laatste genoemde groep. Hij benoemt dat het in Nederland een eeuw geleden beter was. Er leefden maar 50 moslims en Nederland en Europa waren nog geen Eurabië en Nederabië. Het lijkt alsof hij weer verlangt naar die tijd en zich in de hedendaagse tijd niet thuis kan voelen. Angst die is ontstaan door de veranderingen van de laatste decennia kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. Wat betekent het tegenwoordig nog om Nederlands, Engels of Frans te zijn als deze landen Afrikanen, Azianen en Latijns-Amerikaanse culturen bevatten. De angst vergroot zijn behoefte naar het verleden, naar hoe het was, naar de tijd waarin hij zich thuis voelde. Aan de ene kant staat ‘thuis’, in een niet vijandige wereld, voor een veilige plaats (en cultuur). Aan de andere kant heeft ‘thuis’ onafscheidelijk te maken met machtsrelaties, en kan het tegelijk een niet veilige, geweldadige en onderdrukte plaats zijn voor mensen. Voor Geert Wilders, en met hem meerdere Nederlanders lijkt ‘thuis’ verschoven te zijn van een niet vijandige wereld, naar een wereld waarin machtsrelaties een belangrijke rol spelen. Dit proces zorgt juist voor nationalistische ideologieën.

Nieuwe ordeningen binnen natie-staten

Het kan dus aan de ene kant lijken dat nationalisme dreigt te verdwijnen. De steeds groter wordende groep migranten hebben vaak een gedeelde loyaliteit (denk aan de discussie van het al dan niet behouden van de dubbele nationaliteit), en vinden het moeilijk zich in bijvoorbeeld Nederland thuis te voelen. Aan de anderen kant wordt duidelijk dat als reactie op dit verdwijnen, mensen juist heel erg vast proberen te houden aan nationalistische ideologieën. Nationalistische ideologieën worden voor deze personen steeds belangrijker ten tijde van verandering. Een voorbeeld hiervan uit het verleden is de opkomst van het nationalisme ten tijde van de industrialisatie. Industrialisatie zorgde volgens Gelner voor grotere geografische mobiliteit van mensen en men nam nu deel aan een economisch systeem. In die tijd konden verwantschapssystemen en religie de grote groepen niet goed meer organiseren. De behoefte groeide naar een nieuwe soort ideologie die cohesie en loyaliteit creëerde onder individuen binnen sociale systemen. Nationalisme kon deze behoeften bevredigen en creëerde het idee van een ‘imagined communitie’ gebaseerd op gedeelde cultuur. ‘Nationalism offers security and perceived stability at a time when life worlds are fragmented and people are being uprooted’. Tegenwoordig is dat groeiende nationalistische gevoel dus ook te zien in Nederland. Ook nu zijn groepen moeilijker te organiseren. Dit komt omdat er een grote pluraliteit bestaat in de Nederlandse samenleving waardoor er nieuwe behoefte ontstaat aan cohesie en loyaliteit onder individuen. Er wordt teruggegrepen op het nationalistische gevoel door de Nederlandse nationaliteit te benadrukken. Dit kan voor verschillen zorgen tussen de verschillende culturele groepen.
Door deze nostalgische gevoelens naar het ´thuis´ ontstaan er nieuwe ordeningen binnen natie-staten. Volgens Eriksen wordt variatie, en grote verschillen tussen groepen, door de dominante groep in een natie-staat vaak gezien wordt als een probleem. Dichotomisering en complementarisering spelen hierin volgens Eriksen een belangrijke rol. Dichotomisering is de wederzijdse afbakening tussen twee groepen waarbij de eigen groep versterkt en benadrukt wordt door middel van stereotypering en door het (bewust) uitspelen van conflict en competitie (us-them). Complementarisering houdt in dat er wel een onderscheid bestaat tussen de twee groepen maar er is wederzijdse erkenning en interactie (we-you). In relatie tot macht kan complementarisering tot twee uitersten leiden; ten eerste zoeken minderheden erkenning van de dominante groep en creëren ze een ideologie waarbij ze gelijke kansen en mogelijkheden kunnen krijgen als de dominante groep. Ten tweede zorgt de dominante groep voor samenwerking met minderheden zodat deze de onderbetaalde baantjes voor ze kunnen doen (hiërarchische- en etnische arbeidsverdeling). Sommige politici maken met hun uitspraken gebruik van dichotomisering. Veelgemaakte anti-islam uitspraken zorgen voor het in stand houden van stereotype beelden die over Moslims heersen. Deze stereotypen zijn erg belangrijk voor het ontwikkelen van een nieuwe ordening binnen natie-staten.

Belang van stereotypen

Volgens Eriksen kan stereotypering door een groep zelf worden toegeschreven, maar ook door andere groepen. Het kan zowel negatief als positief zijn, ook al worden stereotypes vaak in verband gebracht met racisme en discriminatie. Stereotypering komt in veel multiculturele samenlevingen voor en houdt in dat stereotypen worden toegeschreven aan de hand van de etnische achtergrond. In de sociale antropologie; ‘stereotyping refers to the creation and consistent application of standardised notions of the cultural distinctiveness of a group’ (Eriksen). Toch zijn stereotype beelden ook van belang voor samenlevingen. Ze kunnen nodig zijn omdat ze:

• Helpen (individuen) orde aan te brengen in een complexe wereld
• Rechtvaardigen bepaalde privileges en verschillen in toegang tot bepaalde (maatschappelijke) hulpbronnen
• De grenzen definiëren van de ‘eigen’ groep; en hiermee vaak de superioriteit van deze groep bevestigen, hoewel sommige minderheden en bepaalde etnische groepen negatieve stereotypes over zichzelf hebben en positieve over een andere, dominante groep
• Moreel discutabel of verwerpelijk kunnen zijn en bestreden worden door bepaalde groepen in een samenleving

Heersende stereotypen

In Nederland heersen veel stereotype beelden over moslims. Voorbeelden van gemaakte uitspraken van politici waarbij stereotype beelden naar voren komen: “Orthodox Muslim men routinely indulge in domestic violence against women, as well as incest and child abuse. To make matters worse, she argues, such behavior is covered up. “The Netherlands is a country that worships consensus and peace, but here you have newcomers who are not integrated into the system.” (Hirsi Ali) En een ander voorbeeld van Geert wilders: “ Naast verovering is de islam ook uit op het installeren van een totaal andere maatschappelijke orde en rechtssysteem, de Sharia.” (Geert Wilders in de SPITS) Deze vorming van stereotyperingen kan dus wel een doel hebben. De globalisering en de veranderingen die plaatsvinden, kunnen de behoefte aan een geordende wereld vergroten. De wereld kan door alle informatie die in deze tijd wordt verspreid over bijvoorbeeld andere culturen, zorgen voor een complexe en onduidelijke wereld. Orde scheppen gaat door middel van stereotyperingen. Door deze ontwikkelingen kan de eigen identiteit ook minder duidelijk worden. Individualisme bijvoorbeeld zorgt voor een grote verantwoordelijkheid van het individu. Deze verantwoordelijkheid kan te groot, en te onduidelijk zijn, waardoor de eigen groep sterker gedefinieerd moet worden. Dit kan ook door middel van de grenzen te bepalen van de eigen groep. Een groepsidentiteit kan enkel gecreëerd worden in de aanwezigheid van andere groepen. Wilders maakt hier gebruik van, maar ook in het artikel van Huntington zie je stereotyperingen terug zoals de eerder beschreven labels als Islam en het Westen. Wilders heeft het over een gevaarlijke Islamitische stroom, en ook Huntington benadrukt deze stroom die haaks staat op Westerse ideologieën. Het lijkt alsof ze hierdoor allebei proberen de wereld overzichtelijker te maken door middel van stereotyperingen.

Samenvattend

Samenvattend kan worden gezegd dat door de veranderende wereld, natie-staten ook veranderen. We leven in een wereld met steeds meer migranten. Migranten voelen zich niet altijd thuis in het land waar ze op dat moment wonen. Veel migranten onderhouden nog sterke banden met mensen uit hun thuisland. Het wordt hierdoor steeds moeilijker voor Westerse naties om een nationale eenheid te vormen. Ook leden van deze Westerse naties voelen zich niet meer altijd thuis in hun eigen land. Ze verlangen naar een wereld zonder ´de ander´. Dit verlangen uit zich in versterkte nationalistische sentimenten. Deze sentimenten komen tot uitdrukking door de eigen groep te onderscheiden van de minderheidsgroepen, bijvoorbeeld door middel van het gebruik van stereotypen. De vraag is alleen waarom de Islam vaak het onderwerp is van discussie. Er zijn meer minderheidsgroepen in Nederland dan alleen de Moslims.