Communisme in Oost-Europa

Het communisme heeft Oost-Europa een groot deel van de twintigste eeuw in haar greep gehad. Gedeeltelijk is dit te verklaren doordat de Sovjet Unie haar hegemonie met man en macht probeerde te verdedigen in allerlei satellietstaten, zowel met militair machtsvertoon als via internationale verdragen, maar de ideologie had ook zeer zeker een grote aantrekkingskracht.

Communisme in Oost-Europa

In Oost-Europa is een soort stappenplan afgewerkt wanneer het gaat om de verspreiding van het communisme. Eerst was er een soort eerlijke coalitievorming, vervolgens een periode van volkscoalities van onderaf (onder valse voorwendselen een coalitie maken met andere partijen met alleen communisten op belangrijke posities), en tot slot een totale Sovjetoverheersing. Er worden dan allerlei organisaties opgericht als een vrouwenbond, een boerenbond, een jeugdbond, om deze vervolgens te gebruiken om hun ideeën verder te verspreiden. Onderling was men het ook nog weleens oneens over of ze niet toch verbindingen moesten aangaan met andere partijen om toch de gunst van de gewone man te veroveren. Ook Stalin heeft veel verschillende doelstellingen waarvan de belangrijkste wel is om gewoon veiligheid voor de Sovjet Unie te verkrijgen en niet alleen maar blinde veroveringsdrang.

Er zijn wel historici die zeggen dat als de communistische partij had deelgenomen aan gewone verkiezingen, ze deze in een aantal Oost-Europese landen ook wel hadden kunnen winnen. Dat ze dit middel niet hebben gebruikt komt waarschijnlijk omdat ze niet zo zeker van hun zaak waren, meer dan dat dit erom ging dat ze geen gebruik wilden maken van zo'n westers middel als verkiezingen.

Een blok tegen het fascisme

Vanaf eind jaren '30 bestaat het plan om een blok te vormen tegen het fascisme. Een omslag komt als het Molotov von Ribbentrop pact, ook wel Hitler-Stalin pact, gesloten wordt. Dit had ook de bedoeling een verassing te zijn. Het pact op zich kwam grotendeels voort uit angst voor Duitsland. Stalin had het gevoel dat hij niet op het westen kon bouwen. Tot die tijd vochten Hitler en het westen allebei om de gunst van de Sovjet Unie. Polen werd op dat moment aan de nazi's overgeleverd. Alle communistische partijen die bezig waren geweest met het volksfront stonden ineens op het verkeerde been.

De volgende wending kwam met de Duitse inval in juni 1941, met de zogeheten operatie Barbarossa. De coalitie met de nazi's hield toen op te bestaan. De nadruk werd vanaf dit moment gelegd op een revolutie van onderaf in plaats van het vormen van coalities met andere partijen. Dit was een geleerde les omdat ze in het verleden bij verkiezingen nooit veel zetels kregen maar juist bij de bonden wel populair waren, ze hadden dus meer potentie die nog niet volledig benut werd. In mei 1943 werd de Comintern opgeheven door Stalin, mede als een soort gebaar naar het westen dat het allemaal niet meer zo strak hoeft te worden aangevoerd. Stalin gaf de Grieken expres geen steun toen zij na het verkrijgen van onafhankelijkheid direct een revolutie wilde maken omdat hij vond dat Griekenland binnen de Britse invloedssfeer hoorde. Hij wilde daar duidelijk geen moeilijkheden.

Revolutie van onderaf

Stalin moedigde al tijdens de oorlog Oost-Europese communistische partijen aan om de revolutie van onderaf te laten komen en brede coalities op te bouwen. Parallel daaraan bouwde hij in Rusland partijen die hieraan gelinkt konden worden. Hij zorgde ook dat de partijen niet direct openlijk streefden naar communistische overheersing, maar naar meer coalities om het wat zachter aan te pakken. Met name in Tsjecho-Slowakije en Hongarije moest Moskou echt op de rem trappen omdat de lokale partijen al veel verder wilden gaan. Stalin wilde een westers ingrijpen hierin voorkomen, alhoewel dit eigenlijk onwaarschijnlijk was. Een oorlog hierover zou te veel geld gekost hebben.