nieuws uitgelichtDesignated survivor uit Amerika vanaf 2019 ook in Nederland
Op dinsdag 17 september 2019, Prinsjesdag, heeft Nederland voor het eerst een ‘designated survivor’. Letterlijk betekent designated survivor: aangewezen overlevende. Het begrip is afkomstig uit de Verenigde Staten waar al langer sprake is van ‘designated survivors’. Het is een bewindspersoon die zich op hoogtijdagen wanneer alle bewindslieden bij een bepaalde gebeurtenis, zoals een kroning of Prinsjesdag tegelijk aanwezig zijn, op een geheime locatie bevindt zodat hij of zij bij een aanslag op de gehele regering overblijft om de regering waar te nemen. Het begrip is overgewaaid uit de Verenigde Staten waar de traditie waarschijnlijk begon in de jaren ’60. Vanaf 1984 werd na afloop van de State of the Union (vergelijkbaar met de Nederlandse Prinsjesdag) bekend gemaakt welk lid van het kabinet was aangewezen thuis te blijven.
De ‘designated survivor’ of aangewezen overlever in de Verenigde Staten
In de Verenigde Staten wordt al een aantal decennia gebruikgemaakt van een ‘designated survivor’ die de president moet vervangen als hij en zijn opvolgers tegelijkertijd of kort na elkaar om het leven komen.
Wat als de president doodgaat?
Met de 'Presidential Succession Act' (letterlijk: Presidentiële Opvolgingswet) van 1947 stelde men in de Verenigde Staten vast wat er zou moeten gebeuren als de president zou komen te overlijden. Bij het overlijden van de president zou als eerste de vicepresident de taken van de president overnemen. Vervolgens zou, bij ontstentenis van ook de vicepremier, hiervoor de voorzitter van het huis van afgevaardigden zijn aangewezen, gevolgd door de Secretary of State, de ministers, enzovoorts.
Het Witte Huis in Washington /
Bron: Angelvela, Unsplash
De Koude Oorlog en de dreiging van een nucleaire aanval
Tijdens de Koude Oorlog was er sprake van een nucleaire dreiging van de zijde van het Oostblok in Europa en met name de Sovjet-Unie. Een nucleaire aanval zou als gevolg kunnen hebben dat iedereen in de opvolgingslijn voor het presidentschap in één keer zou komen te overlijden. Dat klinkt inmiddels misschien als wat ver gezocht, maar de Amerikaanse regering van destijds zag dit gevaar wel degelijk als realistisch. Om voorbereid te zijn op een dergelijke ramp werden tal van maatregelen genomen. Een daarvan was die van het aanstellen van een ‘designated survivor’.
State of The Union, de Amerikaanse Prinsjesdag
Elk jaar is er in de Verenigde Staten een State of The Union, een gebeurtenis vergelijkbaar met de Nederlandse Prinsjesdag. Alle topstukken uit de regering en het parlement komen op die dag bijeen op dezelfde plaats om de toespraak van de president aan te horen over het beleid voor het komende jaar. Ook bij presidentiële inhuldigingen zijn deze personen bij elkaar. Wanneer op dat moment en op die plaats een aanslag plaatsvindt, zou het kunnen zijn dat er niemand overblijft die het land kan besturen. Om dat te voorkomen wordt op een geheime plaats een lid van de regering verborgen zodat er nog iemand over is die het land rechtmatig kan besturen in het geval van een dergelijke catastrofe.
De eerste ‘designated survivor’ in de Verenigde Staten
In de Verenigde Staten moet deze overlever minimaal 35 jaar oud zijn en in de Verenigde Staten zijn geboren. Vanwege het geheime karakter van de ‘designated survivor’ is niet helemaal duidelijk wanneer deze voor het eerst werd aangewezen, maar het vermoeden is dat dat in de jaren zestig van de twintigste eeuw is geweest. Sinds 1984 wordt na afloop van de State of The Union bekendgemaakt wie de ‘designated survivor’ was, maar niet waar die zich schuil had gehouden. Jaarlijks wordt er druk gespeculeerd over de identiteit van de ‘designated survivor’.
Tv-serie op Netflix
Op Netflix is een populaire tv-serie met de titel ‘Designated Survivor’ (2015) te zien. Deze serie gaat over Thomas Kirkman. Na een aanslag op de president en de hele regering van de VS neemt hij de leiding over het land op zich. De serie wordt zowel in de VS als internationaal goed bekeken. Wellicht heeft de populariteit van deze serie eraan bijgedragen dat ook in Nederland de discussie over de ‘designated survivor’ is opgelaaid.
Noodrecht in Nederland voor overlijden premier en de gehele regering
Wat gebeurt er in Nederland als de premier komt te overlijden en met hem al zijn collega’s uit het kabinet en iedereen die het bestuur van Nederland op zich zou kunnen nemen? Allereerst treedt dan het zogenaamde 'staatsnoodrecht' in werking. Hierin is geregeld wanneer de noodtoestand kan worden uitgeroepen en wie welke bevoegdheden heeft of krijgt in uitzonderlijke situaties zoals bij natuurrampen, terroristische aanslagen, opstanden en dergelijke. Bij een aanslag tijdens bijvoorbeeld Prinsjesdag waarbij veel of alle regeringsfunctionarissen om het leven komen is geregeld dat de overgebleven vertegenwoordigers van het ministerie van Defensie en de ambtenaren van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) bij elkaar komen in een crisisoverleg. Zij zullen dan de maatregelen treffen die nodig zijn om het land niet in chaos te laten raken.
Democratische legitimatie ‘designated survivor’
Als het ‘staatsnoodrecht’ in werking treedt en vertegenwoordigers van het ministerie van Defensie en de ambtenaren van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) de aangewezen personen zijn om in het geval van een aanslag op de gehele regering en het parlement de leiding over te nemen, kan de vraag naar de democratische legitimatie hiervan rijzen. Deze personen zijn immers niet gekozen. Het zijn ambtenaren die de democratische legitimatie missen om de bevolking van het land te kunnen vertegenwoordigen. Om die reden zou het wenselijker kunnen zijn om een ‘designated survivor’ te hebben in de persoon van een minister of een parlementslid die een dergelijke democratische legitimatie wel heeft.
Is een ‘designated survivor’nodig in Nederland?
In Nederland is de premier niet het staatshoofd. De Koning is het staatshoofd. Er blijft bij een aanslag tijdens Prinsjesdag altijd een troonopvolger in leven. Het gebeurt immers nooit dat alle troonopvolgers, en dat zijn er nogal wat, aanwezig zijn in de Ridderzaal tijdens Prinsjesdag. Hier is dus sprake van een ‘survivor’ die niet aangewezen is, maar meer toevallig in die positie komt te verkeren omdat hij of zij toevallig de eerste troonopvolger is die nog in leven is. Deze troonopvolger zou bij het overlijden van de hele regering en de Koning de troon kunnen bestijgen en een nieuwe regering kunnen vormen. Dit zou het aanwijzen van een ‘designated survivor’ voor Nederland volgens sommigen overbodig kunnen maken. Het idee voor een Nederlandse ‘designated ‘survivor is in 2018 geopperd door D66-Kamerlid Joost Sneller, die te berde bracht dat het bij een terroristische aanslag zo zou kunnen zijn dat de gehele regering in een klap zou kunnen worden weggevaagd en dat maatregelen om chaos dan te voorkomen nodig zouden kunnen blijken te zijn.
Eerste ‘designated survivor’ tijdens Prinsjesdag 2019
Hoewel de overgebleven troonopvolger dus een nieuw kabinet kan vormen in het geval van een aanslag op de gehele regering, heeft het Nederlandse kabinet voor Prinsjesdag 2019 naar aanleiding hiervan toch voor het eerst in de geschiedenis een ‘designated survivor’ aangewezen. Deze persoon houdt zich op Prinsjesdag schuil op een onbekende plek. Voor hem of haar dus geen plekje in de Ridderzaal. Uiteraard worden identiteit en locatie van deze afwezige minister geheimgehouden, maar veelvuldige speculatie in geval van het aanwijzen van een ‘designated survivor’ is altijd te verwachten. De Rijksvoorlichtingsdienst heeft voor 2019 vrijgegeven dat de ‘designated survivor’ voor deze Prinsjesdag de functie van minister heeft.