Nederlandse Staatsinrichting

Omdat Nederland een koning(in) als staatshoofd kent en toch een democratie is de staatsinrichting van Nederland ingewikkeld. De Nederlandse staatsinrichting wordt hier op een bondige wijze uitgelegd. Je moet er juist niet van uitgaan dat het ingewikkeld is. We hebben in Nederland een Eerste Kamer, een Tweede Kamer, een regering, een staatshoofd en een premier. De staatsinrichting behelst het feit hoe de publiek verantwoordelijke functies binnen deze instituten ingekleed worden en wat hun onderlinge verhoudingen zijn. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Parlementaire, constitutionele monarchie
• Trias Politica
• Wetgevende macht
• Uitvoerende macht
• De rechterlijke macht
• Eerste Kamer
• Tweede Kamer
• Staatshoofd
• Coalitie

Parlementaire, constitutionele monarchie

De Nederlandse staat is een parlementaire, constitutionele monarchie. Een monarchie is een staatsvorm waarbij de koning het staatshoofd is. De macht van de koning is beperkt door de constitutie (grondwet). In de grondwet is vastgelegd dat de koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk zijn. In de praktijk houdt dat in dat de regering, bestaande uit de premier, ministers en staatssecretarissen, verantwoordelijk zijn voor het regeringsbeleid. De regering wordt gecontroleerd door het parlement. De koning heeft een adviseursrol.

Trias Politica

Het Nederlandse staatsrecht is ingedeeld volgens het systeem van de scheiding der machten. Dit systeem is ontworpen door de fransman Montesquie en heet Trias Politica. Het houdt in dat het land bestuurd wordt door drie gescheiden machten; de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de controlerende macht.

• Wetgevende macht = Het Parlement
• Uitvoerende macht = De Regering of het kabinet.
• Rechterlijke macht = De Rechtspraak

Het is zo dat tegenwoordig de regering ook wetten maakt, maar dat was oorspronkelijk niet zo.

Wetgevende macht

De wetgevende macht is het parlement of volksvertegenwoordiging. Dat is het geheel van eerste en Tweede Kamer. De Eerste Kamer heeft een controlefunctie op de Tweede Kamer en daarmee op het regeringsbeleid. Alle wetten die door de Tweede Kamer zijn goedgekeurd moeten ook door de Eerste Kamer worden goedgekeurd. In de praktijk gebeurt dit bijna altijd. Bij wijze van uitzondering wordt een wetsvoorstel soms toch aangepast of verworpen door de Eerste Kamer. Een beroemd voorbeeld is het afkeuren van het referendum door de Eerste Kamer.

Uitvoerende macht

De regering of het kabinet bestaat uit de koning(in), de minister-president (of premier), de ministers en de staatssecretarissen. De ministers en staatssecretarissen worden niet rechtstreeks door de burgers gekozen maar door de politieke partijen gevraagd of ze het ministersambt willen uitoefenen. Dit geldt niet voor de premier en vice-premier; deze zijn wel rechtstreeks gekozen omdat ze op nummer 1 op de kieslijst stonden. Het is een gewoonte dat nummer 1 op de lijst van de grootste coalitiepartij premier wordt.

De rechterlijke macht

De rechterlijke macht wordt gevormd door alle rechtbanken en rechters. Zij kunnen in uiterste gevallen controleren of een nieuwe wet die tegenstrijdig is met de grondwet. Hun belangrijkste taak is burgers die een wet hebben overtreden berechten. De politie is het apparaat wat de burgers direct controleert of er een wet overtreden wordt. Maar de rechter bepaalt uiteindelijk of de burger in kwestie ook strafbaar is.

Eerste Kamer

De 75 eerste Kamerleden of senatoren wordt getrapt gekozen. Getrapte verkiezingen houdt in dat burgers niet rechtstreeks mogen kiezen, maar dat alleen afgevaardigden stemrecht hebben. In dit geval zijn de afgevaardigden gezeteld in de Provinciale Staten. De leden van de Provinciale Staten worden wel rechtstreeks gekozen door de bevolking. De Eerste Kamer wordt ook wel de senaat genoemd.

Tweede Kamer

De 150 Tweede Kamerleden worden rechtstreeks door Nederlandse burgers gekozen. De Tweede Kamer controleert de regering op haar beleid. De Tweede Kamer moet alle wetsvoorstellen met een meerderheid aannemen voordat de regering ze kan uitvoeren. De Tweede Kamerleden kunnen ook amendementsvoorstellen indienen. Dat zijn voorstellen die het wetsvoorstel aanvullen of veranderen.

Staatshoofd

Het staatshoofd heeft als hoofd van de regering elke week een ontmoeting met de premier. Hier kan koningin Beatrix de premier advies geven, maar dat is niet bindend. Het advies kan de minister-president dus naast zich neerleggen. De maximale regeerperiode is 4 jaar. Daarna worden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven en een nieuwe Tweede Kamer gevormd, waarna er weer opnieuw een regering geformeerd moet worden. De partijen onderhandelen na de verkiezingen via een formateur die verslag bij het staatshoofd uitbrengt. Het staatshoofd heeft zelf een formateur aangewezen.

Coalitie

De meeste politici die op de verkiezingslijst staan zijn lid van een partij. In Nederland is er nooit een partij geweest die meer dan 75 zetels had zodat deze partij alleen een regering kan vormen. Daarom wordt er een coalitie van partijen gevormd op basis van een gezamenlijke meerderheid in de Tweede Kamer. Een coalitie is een samenwerkingsverband tusen twee of meer partijen. In uitzonderingsgevallen kan er ook een minderheidskabinet worden gevormd. Zo’n kabinet wordt niet gesteund door een meerderheid van de Tweede Kamerzetels van de regeringspartijen.