Verkiezingen: Wat gebeurt er met een blanco stem?

De meesten van ons weten in grote lijnen wel hoe er in Nederland een regering gekozen wordt. Het democratische systeem zorgt ervoor dat de partij van jouw keuze vertegenwoordigd kan worden in het kabinet. Maar wat nou als er geen een partij is waar je op wil stemmen? Dan zou je op blanco stemmen uit kunnen komen. Vaak wordt gezegd dat een blanco stem eigenlijk een stem voor de grootste partij is, maar klopt dat eigenlijk wel? Wat is het verschil tussen niet-stemmen, een ongeldige stem en een blanco stem? En als je blanco stemt, wat voor invloed heeft dat dan op de verkiezingsuitslag?

Hoe zit het nou?

Om een lang verhaal kort te maken en maar meteen antwoord te geven op de vraag wat er met een blanco stem gebeurt, het zit als volgt: een blanco stem heeft geen invloed op de verkiezingsuitslag en zetelverdeling, maar wordt wel meegerekend bij het opkomstpercentage. Dit is dus meteen het grote verschil tussen niet-stemmen en blanco stemmen; als je niet gaat stemmen, wordt dit natuurlijk niet meegenomen in het opkomstpercentage. Dat je stem naar de grootste partij gaat als je blanco stemt, is dus niet waar.

Er is sprake van een ongeldige stem als het stembiljet verkeerd is ingevuld, bijvoorbeeld als er meerdere hokjes zijn aangevinkt. Een ongeldige stem wordt dan wel weer op dezelfde manier behandeld als een blanco stem, dus wel meegenomen in de opkomst maar niet in de uitslagen. Een persoon stemt blanco als het stembiljet leeg gelaten wordt, maar wel in de stembus wordt ingeleverd.

Let op: als er sprake is van een referendum heeft een blanco stem wél invloed op de uitslag. Dit komt omdat er bij een referendum meestal een bepaald opkomstpercentage nodig is om de uitslag bindend te laten zijn. In dat geval heeft het dus geen directe invloed op de uitslagcijfers, maar geldt wel dat hoe meer mensen stemmen (dus ook blanco stemmen), hoe groter de kans is dat de uitslag bindend zal zijn.

Waarom zou je blanco stemmen?

Een goede reden om blanco te stemmen is als protest. Natuurlijk zou je ook niet kunnen gaan stemmen, maar dan behoor je tot een veel grotere groep dan alleen de mensen die niet willen stemmen als protest op de huidige politieke gang van zaken. Een groot deel van de mensen die niet stemmen is namelijk gewoonweg niet geïnteresseerd in politiek, of hebben geen mening die ze graag willen laten gelden. Mensen die blanco stemmen laten in wezen zien dat ze wel geïnteresseerd zijn in politiek, en daarom ook de tijd nemen om naar te stemlokaal te komen, maar dat er geen enkele partij was waar ze zich in kunnen vinden. Ook kan het zijn dat de blanco stem in zo’n geval geldt als algemeen protest, tegen de gang van zaken in de politiek an sich.

Wat betreft een situatie waarin een referendum georganiseerd is, geldt dat iemand die geen duidelijke mening over de inhoud heeft, maar het wel belangrijk vindt dat de mening van het ‘volk’ duidelijk gehoord zal worden (wat de uitslag ook is), er goed aan doet blanco te stemmen. Mocht je niet achter het idee van een referendum staan, en ook geen uitgesproken mening hebben over het onderwerp, kan je dus beter niet stemmen dan blanco stemmen, om zo het opkomstpercentage te drukken.

Wat ging er aan vooraf?

Het klinkt allemaal wat omslachtig dat blanco stemmen, dus rijst de vraag waarom dit ooit zo ontwikkeld is. Tot 2008 was er geen verschil tussen een ongeldige stem en een blanco stem. Als een stemmer niet netjes één hokje rood had gekleurd, werd de stem aangezien als ongeldig, maar werd wel meegewogen in de opkomstcijfers. Tot 1970 gold in Nederland een opkomstplicht, en daardoor kwamen sommige mensen wel opdagen bij het stembureau, maar vulden vervolgens als protest het stembiljet niet goed in. Tot 2008 werd dit dus aangezien als ongeldig, en werd de stem behandeld als een blanco stem nu.

Na 2008 is het onderscheid gemaakt tussen ongeldig en blanco, al is het alleen administratief. Bij een ongeldige stem is zoals gezegd het invullen mis gegaan, door bijvoorbeeld meerdere hokjes in te kleuren, doordat er geschreven is op het stembiljet, niet eenduidig een hokje is ingekleurd enzovoorts. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat het niet de intentie van de stemmer was om blanco te stemmen, maar dat het simpelweg verkeerd is gegaan. Wil je blanco stemmen, laat dat het stembiljet helemaal leeg (letterlijk blanco dus). Let op: ook als er ‘blanco’ of iets dergelijks op het stembiljet geschreven wordt geldt de stem als ongeldig.