Taaltechnieken waarmee politici proberen te manipuleren

Herhalen, herhalen en nog eens herhalen. Als iets maar vaak genoeg herhaald wordt, lijkt het vanzelf waar te worden. Met woorden proberen politici ons te verleiden op hen of hun partij te stemmen. Maar los van de inhoud beïnvloedt het taalgebruik zelf ons als toehoorders ook. Hoe pakken politici dat aan? Welke stijlmiddelen gebruiken ze om toehoorders en mogelijke stemmers te manipuleren? De herhalingen van bepaalde woorden en zinnen, het strakke taalgebruik van bepaalde politici door te hameren op steeds dezelfde kwesties op eenzelfde manier. Het zijn woorden die de politieke boodschap communiceren en moeten zorgen voor meer stemmen.

Politici gebruiken allerlei taaltechnieken met een specifiek effect op de toehoorder. Om hun boodschap beter over te brengen en ervoor te zorgen dat deze meer indruk maakt en beter bij de kiezer blijft hangen.

Voorbeelden van veelgebruikte taaltechnieken zijn:

• Neerwaartse convergentie
• Synthetische personalisatie
• Anafoor/parallellisme
• Superlatief/overtreffende trap en hyperbool/overdrijving
• Adjectief/bijvoeglijk naamwoord
• Alliteratie
• Neologisme
• Enumeratie
• Metafoor

Neerwaartse convergentie

Politici proberen vaak letterlijk de stem van de kiezer te verwoorden door de taal van het volk te spreken. Ze praten in dialect of met accent, passen hun taalgebruik aan aan de toehoorders door "jip-en-janneketaal" te gebruiken. Ook populair taalgebruik valt hieronder. Hierdoor associeer je jezelf als kiezer meer met de politicus in kwestie. Je voelt je letterlijk gehoord en daardoor ben je eerder geneigd naar hem of haar te luisteren en op hem of haar te stemmen. Hoe meer een toehoorder zich in de spreker herkent, hoe gemakkelijker hij zich zal laten overtuigen.

Synthetische personalisatie

Wanneer politici het over u of jij hebben, doen ze alsof ze het rechtstreeks tegen je hebben. Hierdoor krijg je het gevoel dat je direct wordt aangesproken. Zoals L'Oréal in de reclames zegt: " ... omdat je het waard bent". Natuurlijk weten ze niet echt of je het waard bent, maar dat betekent niet dat je hen niet wilt geloven.

Anafoor/parallellisme

Door een parallel te trekken met woorden van een gelijksoortige vorm en structuur bekrachtig je je woorden. Wanneer Geert Wilders het heeft over de instroom van asielzoekers (februari 2016), probeert hij bewust zijn boodschap sterker te maken door parallellisme te gebruiken: "We zeggen nee tegen de EU, nee tegen de asieltsunami en nee tegen de islamisering. Maar we zeggen ja tegen Nederland en ja tegen onze eigen mensen." Ook Jesse Klaver heeft het in zijn eerste speech als lijsttrekker van Groen Links over de instroom van vluchtelingen: "Het zijn politieke besluiten die voor deze mensen de grenzen openen of sluiten. Het zijn politieke beslissingen of je deze mensen opvangt of terugstuurt. Het zijn politieke keuzes of je de waarden van vluchtelingenverdragen overeind houdt, of gaat marchanderen met mensenrechten." De titel van een lezing door Esther Ouwehand en Lammert van Raan van Partij voor de Dieren maakt hier ook gebruik van: "Idealisme is het nieuwe realisme". Alexander Pechtold, op het D66 Congres in januari 2017, gebruikt het ook wanneer hij vertelt: "En mijn persoonlijke drijfveer is: het bestrijden van onrecht én onzin."

Superlatief/overtreffende trap en hyperbool/overdrijving

De overtreffende trap (superlatief) helpt net zoals de overdrijving (hyperbool) om de zaak duidelijk voor te stellen, omdat je de nuance weghaalt. Hierdoor maak je je woorden en daarmee je boodschap krachtiger. Geert Wilders (PVV) tijdens het slotpleidooi in de rechtbank zegt namens degenen die op de PVV zouden stemmen te spreken. Toch overdrijft hij even later: "Leden van de rechtbank: u vonnist over de toekomst van Nederland. En ik zeg u: als u mij veroordeelt, veroordeelt u half Nederland."

Adjectief/bijvoeglijk naamwoord

Het gebruik van veel bijvoeglijke naamwoorden geeft kleur aan de politieke boodschap en versterkt deze daardoor.
Zo blijkt ook uit de uitspraak van Emile Roemer tijdens het SP partijcongres: "Stop die idiote en explosieve groei van flex- en flutcontracten."

Alliteratie

Alliteratie of letterrijm is een retorische techniek die woorden meer lading kan geven door ze dezelfde klank mee te geven. Dit kan aan het begin of in het midden van een zin, vers of woord. Sybrand Buma van het CDA maakte tijdens zijn toespraak op het CDA Congres (juni 2016) de volgende alliteratie: "De vrijheid van meningsuiting heeft tot doel door vrije gedachtewisseling de rust en de vrede in de samenleving te verzekeren."

Ook Emile Roemer gebruikt alliteratie in zijn speech tijdens het SP congres (januari 2017) om zijn woorden kracht bij te zetten: "Wij strijden samen en dat doen we met open vizier en de borst vooruit." En Alexander Pechtold (D66 Jubileumcongres, november 2016) heeft het over: "Ik neem het op tegen politieke oplichters, die het nepparlement het liefst vervangen door peilingenopportunisme.", waarbij hij meteen een nieuw woord introduceert.

Neologisme

Het bedenken van eigen, nieuwe woorden is ook een manier om je woorden extra lading mee te geven. Zo verzon Geert Wilders (PVV) bijvoorbeeld het fictieve echtpaar "Henk en Ingrid" en het woord "tuigdorp", een plaats waar veelplegers apart van de rest van de samenleving zouden kunnen leven.

Enumeratie

Om je woorden te benadrukken kun je ook een opsomming gebruiken, waarbij je naar een climax dan wel een anti-climax toewerkt.

Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren op een partijcongres in 2012 laat in haar opsomming de kracht van haar woorden duidelijk stijgen: "Een overstijgend belang waarvan de mens evenveel profijt heeft als de gans, de kip, de muis in het proefdiercentrum of het fel bejaagde wilde zwijn."

Metafoor

Metaforen zorgen ervoor dat je een bepaalde associatie krijgt bij woorden die eigenlijk niets ermee met elkaar te maken hebben. Als er door Geert Wilders van de PVV wordt gesproken over een tsunami van asielzoekers, stel je je automatisch een vloedgolf voor. Je neemt de metafoor letterlijk door de manier waarop metaforen in je hersenen worden verwerkt, zo blijkt uit hersenonderzoek. De oorspronkelijke betekenis wordt automatisch geactiveerd door je hersenen. Of de context nu wel of niet daar betrekking op heeft.

Zo word je onbewust en onwillekeurig in je denken gemanipuleerd. Het gevoel dat dit opwekt, dat dus nergens gestoeld is op de werkelijkheid, kan hierdoor direct een effect hebben op de manier waarop je denkt. In dit geval over asielzoekers bijvoorbeeld. Als je je bewust bent van het mogelijk effect van een metafoor en de manier waarop je hierdoor wordt gemanipuleerd, word je minder kwetsbaar en ben je er minder bevattelijk voor. Maar ontsnappen eraan kan niet, want ook niet denken aan een tsunami is denken aan een tsunami.

Hans Spekman van de PvdA gebruikte tijdens tijdens het PvdA congres (2017) de volgende metafoor: "Nu stampt Mark met zijn visie als een olifant de zekerheden van mensen plat." Hier speelt hij met het beeld van Mark Rutte door te refereren aan het beeld van de olifant. Jesse Klaver haalt een metafoor aan wanneer hij tijdens de speech op het Groen Links congres (2016) zegt: "We staan op een maatschappelijk kruispunt." Je ziet de verschillende wegen meteen voor je, waardoor je visie op het belang van de toespraak mogelijk wordt beïnvloed.

Bovenstaande stijlmiddelen verpakken de boodschap van de politici op een manier, waardoor woorden meer lading krijgen en meer effect sorteren. Ze zorgen ervoor dat de politieke boodschap beter blijft hangen. Zeker in verkiezingstijd!