Kraken en de Kraakwet

Op 1 oktober 2010 trad de Wet Kraken en Leegstand in werking, ook wel de Kraakwet genoemd. Met de wet is kraken strafbaar geworden. Hiermee lijkt de politiek een einde te hebben gemaakt aan een maatschappelijk fenomeen dat in de jaren 1970-1990 een enorme indruk op de Nederlandse samenleving heeft gemaakt.

Provo's kraken

Pas in 1965 werd het woord ‘kraken’ voor het eerst gebruikt voor de bewoning van leegstaande panden. In 1964 namen studenten panden in gebruik die, ondanks de woningnood, al jaren op de wachtlijst stonden voor sloop of renovatie. Vervolgens richtte Provo (de alternatieve jongerenbeweging met ludieke acties, ook wel ‘aksies’ genoemd) het zogenaamde ‘Koöperatief Woningburo de Kraker (doet het steeds vaker)’ op, waar de naamgeving aan is ontleend. Terwijl kraken aanvankelijk een middel was om aan een woning te komen, werd het vanaf de jaren zeventig een actiemiddel. In 1974/1975 werd door de gemeente Amsterdam een metrolijn aangelegd in de Nieuwmarktbuurt, waarvoor woningen moesten wijken. De bewoners – grotendeels krakers – verzetten zich fel tijdens de Nieuwmarktrellen en er vonden gevechten plaats met de politie. Toch konden de krakers, die woningspeculatie aan de kaak stelden, overwegend op sympathie rekenen van de bevolking, politie en het juridische apparaat.

Grote kraakpanden

Tegen het einde van de zeventiger jaren werden overal in het land de kraakpanden groter: in ’s-Gravenhage ‘De Blauwe Aanslag’ in 1980; in Nijmegen ‘De Grote Broek’ in 1984; in Groningen het Wolters-Noordhoff Complex/WNC in 1985. In Amsterdam was het de ‘Groote Keijser’ (gekraakt in 1978) aan de Keizersgracht, waarmee grote problemen ontstonden. Bij de dreigende ontruiming werd het pand door de krakers volledig gebarricadeerd en voorzien van molotovcocktails en rookbommen. Tot een ontruiming kwam het niet omdat de gemeente onderhandelingen begon. Een aantal andere grote kraakacties volgden, onder andere de Vondelstraat in 1980 - tijdens de inhuldiging van Beatrix - waarbij onder het motto ‘geen woning, geen kroning’ grote rellen en politieoptredens plaatsvonden, en de ‘Lucky Luijk’ (ontruimd in 1982). Zowel bij de krakers onderling als bij de bevolking ontstonden in de loop der tijd vraagtekens over de verharding van de beweging. Een keerpunt voor velen was de dood van kraker Hans Kok in een politiecel na de ontruiming van de Ockeghemstraat in 1985.

Strafbaar

Tot de Kraakwet was kraken alleen strafbaar wanneer krakers op heterdaad werden betrapt bij het binnendringen van de woning (art. 138 Sr.) of wanneer de ruimte minder dan een jaar leegstond (art. 429sexies Sr). Ontruimingen vonden daarom meestal plaats op basis van een civiele procedure, waarbij de eigenaar reële plannen voor het pand moest overleggen. Zowel de juridische als de gemeentelijke autoriteiten (die de ontruimingen moesten uitvoeren) waren uiterst kritisch ten opzichte van de eigenaren. Nadat een poging om het kraken van bedrijfspanden strafbaar te stellen in 2003 was mislukt, dienden CDA, VVD en ChristenUnie in 2006 een nieuw voorstel in, nu om kraken geheel strafbaar te stellen: krakers krijgen daarmee een strafblad en hoge straffen kunnen worden opgelegd. De belangrijkste reden om het kraken te willen verbieden was eigenrichting en de vermeende criminaliteit van de krakers. Diverse politieke partijen zoals de PvdA, SP en D66, en de grote gemeenten waren tegen de wet omdat zij vonden dat de toenmalige wetgeving voldeed en de relatie tussen criminaliteit en kraken niet kon worden gelegd. Desalniettemin was een meerderheid van het parlement voor een verbod en werd de wet per 1 oktober 2010 van kracht.

Zeven dagen

De effectuering van de wet bleek niet eenvoudig: een aantal gemeenten weigerde vooralsnog de wet uit te voeren en de rechters (Gerechtshof ’s-Gravenhage op 8 november 2010 en Gerechtshof Amsterdam op 1 maart 2011) bepaalden dat het woonrecht in het geding was waardoor – ondanks de Kraakwet - de panden niet ontruimd mochten worden. Als reactie kondigde het Openbaar Ministerie aan dat een ontruiming op grond van de Kraakwet zeven dagen van tevoren aan de krakers zal worden meegedeeld. In die periode hebben zij de mogelijkheid de ontruiming juridisch aan te vechten.

Melden

Behalve voor het strafbaar stellen van kraken, wordt de Kraakwet ook aangewend voor een meer rigide aanpak van leegstand van kantoren: Amsterdam heeft op basis van de wet een leegstandsverordening uitgewerkt waarin eigenaren worden verplicht leegstand snel te melden en voorstellen te doen voor gebruik, met name voor (tijdelijke) verhuur aan woningzoekenden. Maar de sanctie is maximaal 7.500 euro, wat voor veel eigenaren een te verwaarlozen bedrag is. Om die reden is wel gesteld dat kraken als (idealistisch) pressiemiddel te verdedigen is. Daarnaast is de wet betwist omdat ook bewezen werd dat de veronderstelling van toegenomen criminaliteit van krakers onjuist is.