Antroposofie en mensbeeld

De antroposofie heeft een eigen kijk op de mens en zijn ontwikkeling. De geestelijke dimensie van de mens heeft hierin een belangrijke plaats. Er worden vanuit deze visie twee indelingen naast elkaar en in samenhang met elkaar gebruikt om het zijn en de ontwikkeling van de mens te beschrijven. Er wordt gesproken van een drieledig en een vierledig mensbeeld.

Het drieledig mensbeeld; geest, ziel en lichaam

Uitgaande van het drieledig mensbeeld bestaat de mens niet alleen uit een lichaam, maar ook uit een geest en een ziel. Hierbij heeft de ziel als het ware een bemiddelende functie tussen lichaam en geest.

Het fysieke lichaam

Het lichaam is het vergankelijke, fysieke lichaam. Het is dat deel van de mens wat we direct kunnen zien en voelen. Het is het lichaam dat je krijgt bij je geboorte en dat vergaat na je dood.

De geest

De geest is de geestelijke kern van de mens. De geest wordt gezien als het deel van de mens wat blijft voortbestaan na de dood. De geest ontwikkelt zich gedurende meerdere levens. Na de dood verblijft de geest een periode in de geestelijke wereld om na enige tijd weer te incarneren in een nieuw aards leven om de ontwikkeling voort te zetten. Dit deel van de mens is altijd intact en gezond, ook wanneer het fysieke lichaam beperkingen heeft.

De ziel

De ziel kan in het drieledig mensbeeld gezien worden als de verbinding tussen geest en lichaam. In de ziel ontmoeten de geestelijke wereld en de fysieke, door de erfelijkheid bepaalde, wereld elkaar. Middels de ziel kan de geestelijke kern zich uitdrukken en zich laten zien in deze wereld en in dit leven.

De driegeleding; denken, voelen en willen

Naast het hierboven beschreven drieledig mensbeeld, wordt de driegeleding ook vanuit een andere invalshoek beschreven. Het menselijk gedrag wordt bepaald door het samenspel tussen denken, voelen en willen. Deze driegeleding is ook terug te zien in het fysieke lichaam. Het denken is verbonden met de bovenpool, het willen met de onderpool. Het middengebied vormt de verbinding tussen denken en willen en is verbonden met het voelen.

Denken, de bovenpool

De bovenpool is het zenuwen-zintuigenstelsel. De fysieke locatie is gelegen in het hoofd met de hersenen, de zintuigen en de zenuwen. Het is het gebied waar het bewustzijn zetelt en waar het denken plaatsvindt. Dit gebied moet stil zijn en er is koelte nodig om goed te functioneren. Als dat ontbreekt kan men niet helder denken (denk aan koorts en ijlen).

Willen, de onderpool

De onderpool is het stofwisselings- en ledenmatenstelsel. De fysieke locatie is gelegen in de buik, de maag en de ledenmaten. Hier is beweging van maag, darmen en lever. De ledenmaten maken beweging van het lichaam mogelijk. In dit gebied komt de wil tot uitdrukking. De wil maakt het mogelijk dat wij handelen en in actie komen. Dit gebied moet juist warm en levendig zijn om goed te functioneren.

Voelen, de middenpool

De middenpool is het ritmische gebied. De fysieke locatie is gelegen in het borstgebied met de ritmische functies van hart en longen. Dit gebied vormt de verbinding tussen de boven- en onderpool en zorgt voor balans en harmonie. Het is het gebied waar het voelen zetelt.

Bovengenoemde drie gebieden zijn nooit helemaal in balans in een mens. Het is een bewegelijk, veranderend geheel. Wanneer één van de gebieden overheerst of juist verzwakt is kunnen er problemen optreden. Ook wanneer de drie gebieden niet goed samenwerken, kan dit tot disbalans en problemen leiden.

Het vierledig mensbeeld; fysieke lichaam, etherlichaam, astrale lichaam en ik-organisatie

Vanuit het vierledig mensbeeld wordt de mens beschreven in vier wezensdelen. Met het fysieke lichaam (het fysieke veld) maakt de mens deel uit van de wereld. Het fysieke, zichtbare lichaam is doortrokken van het etherlichaam (het vitale veld). Dit verzorgt onder meer de levensprocessen in het fysieke lichaam, het zorgt voor leven en groei en voor vitaliteit. Ook zorgt het etherlichaam ervoor dat we gedachten en beelden kunnen vormen. Het fysieke lichaam en etherlichaam worden omhuld en doortrokken door het derde lichaam, het astrale lichaam (het emotionele veld). Dit lichaam vormt de bron van alle gewaarwordingen, gevoelens en emoties van de mens. In deze lichamen werkt de ik-organisatie, kortweg het ik, van de mens (het zelfbewuste veld). Het ik weerspiegelt de eigen individualiteit, de geestelijke kern van de mens.

Het fysieke lichaam

Het fysieke lichaam is het puur stoffelijke deel van de mens (zie ook bij drieledig mensbeeld). Dit deel van de mens komt overeen met de minerale wereld (stenen en mineralen). Ook de planten en dierenwereld heeft deze materiële dimensie. Het bijbehorende element is het element aarde.

Het etherlichaam

Het etherlichaam, ook wel het levenslichaam genoemd, doordringt het fysieke lichaam en geeft het vorm, leven en vitaliteit. Het etherlichaam maakt het mogelijk dat de mens leeft en groeit. De kwaliteit van het etherlichaam komt tot uitdrukking in de gezondheidssituatie van een mens. Maar ook gedachten, gewoonten en herinneringen ontstaan door het etherlichaam.
Deze etherdimensie is ook aanwezig in de plantenwereld en de dierenwereld. Het bijbehorende element is het element water.

Het astrale lichaam

Het astrale lichaam, ook wel waarnemingslichaam genoemd, maakt dat we de wereld om ons heen kunnen waarnemen en beleven. Het is het gebied van de ziel, het gebied van emoties, driften en begeerten. Het geeft de mens een binnenwereld. Deze astrale dimensie is ook aanwezig in dieren. Het bijbehorende element is het element lucht.

De ik-organisatie

De ik-organisatie is het wezensdeel waardoor het geestelijke deel van de mens tot uitdrukking kan komen. Dit maakt dat de mens in staat is om zelfbewust en door zelfreflectie en zelfkennis zijn leven vorm te geven, richting te geven aan zijn leven en keuzes te maken. Deze dimensie geeft de mens zijn eigenheid en maakt hem tot een individu. Dit is ook het wezensdeel dat de mens onderscheidt van de dieren.

Samenhang drie- en vierledig mensbeeld

Wanneer je het drieledig en vierledig mensbeeld met elkaar vergelijkt kun je vaststellen dat het fysieke lichaam en etherlichaam samen overeenkomen met het fysieke lichaam zoals bedoeld in het drieledig mensbeeld. Het astrale lichaam komt overeen met de ziel en de ik-organisatie komt overeen met de geest.

Ontwikkeling van de mens

Vanuit het antroposofisch mensbeeld wordt er vanuit gegaan dat een kind met een opdracht aan het leven begint. Het wil zijn eigenheid tot uitdrukking laten komen en zich verder ontwikkelen. Om dit te bereiken is het van belang dat het de kans krijgt lichaam, ziel en geest evenwichtig te ontwikkelen. Het ik, de individualiteit van het kind, is hierbij richting gevend.
De ontwikkeling van lichaam, ziel en geest verloopt volgens een vast patroon waarbij verschillende fasen doorlopen worden. Elke fase heeft zijn eigen ontwikkelingstaak. De mens ontwikkelt zich altijd in relatie tot de ander en de wereld.