Rudolf Steiner en Antroposofie

Rudolf Steiner is de grondlegger van de antroposofie, een veelomvattende levensbeschouwing waarin de geestelijke dimensie van de mens een belangrijke rol inneemt in diens ontwikkeling. De antroposofie omvat vele levensgebieden zoals de (spirituele) ontwikkeling van de mens, geneeskunst, landbouw, architectuur, economie, opvoeding, onderwijs, de (gehandicapten)zorg. Steiner gaf een belangrijke aanzet tot de heilpedagogie en sociaaltherapie waarin handreikingen worden gegeven voor de zorg en hulpverlening aan respectievelijk kinderen en volwassenen met ontwikkelingsproblematiek.

Rudolf Steiner (1861-1925)

Rudolf Steiner is geboren op 27 februari 1861 in Kraljevic, dat toen in Oostenrijk lag. Van zijn 2e tot zijn 8e jaar groeide hij op in Pottschach, ongeveer 200 km ten zuiden van Wenen. Vanaf zijn 8e jaar woonde hij in Neudörfl, in Hongarije en ging hij in Wenen naar school. Hij doorliep het Oostenrijkse schoolsysteem. Op de middelbare school groeide zijn interesse voor de exacte vakken en raakte hij geïnteresseerd in filosofie. Na de middelbare school ging hij in Wenen biologie, scheikunde, natuurkunde, wiskunde en filosofie studeren. In deze tijd kwam Steiner in contact met de natuurkundige werken van Goethe. Toen hij 21 jaar was kreeg hij als student aan de Technische Hogeschool in Wenen de opdracht het natuurwetenschappelijk werk van Goethe van toelichtingen te voorzien en uit te geven. Door deze opdracht werd Steiner geïnspireerd in zijn zoektocht naar de basis voor een nieuwe, materie en geest omvattende wetenschap. Essentieel hierin waren de vrijheid van denken, eigen waarneming op fysiek en geestelijk gebied en zelfstandig oordelen door de mens. De aanzet hiervoor legde hij vast in zijn basiswerk "De filosofie van de vrijheid" waarmee hij de basis legde voor de antroposofie. Hierna volgde een levenslange stroom van beschouwingen, voordrachten en onderzoeken. Steiner publiceerde vele boeken en artikelen en hield duizenden voordrachten op vele plaatsen in Europa.
Rudolf Steiner was een charismatische man met een tomeloze energie en grote intelligentie. Hij werkte zijn ideeën uit op zeer uiteenlopende gebieden zoals de geneeskunde, architectuur, de landbouw, cultuur, economie, (heil) pedagogie en onderwijs.
Zijn werk is door anderen voortgezet en verder uitgewerkt en dit heeft geleid tot menige vakinhoudelijke vernieuwing.

Theorie en visie

Rudolf Steiner legde met zijn werk de basis voor de antroposofie. De term antroposofie komt uit het Grieks en is een samentrekking van anthropos (mens) en sophia (wijsheid). Volgens Steiner bestaat de mens uit vier wezensdelen (vierledig mensbeeld). Om te beginnen is er het fysieke lichaam (het fysieke veld), waarmee de mens deel uitmaakt van de wereld. Dit fysieke, zichtbare lichaam is doortrokken van het etherlichaam (het vitale veld). Dit verzorgt onder meer de levensprocessen in het fysieke lichaam, zorgt voor leven en groei, vitaliteit. Het etherlichaam zorgt er ook voor dat we gedachten en beelden kunnen vormen. Het fysieke- en etherlichaam worden omhuld en doortrokken door het derde lichaam, het astrale lichaam (het emotionele veld). Dit lichaam vormt de bron van alle gewaarwordingen, gevoelens en emoties van de mens. In deze drie lichamen werkt het "ik " van de mens (het zelfbewuste veld). Het ik vormt de eigen individualiteit (de geestelijke kern), die van incarnatie naar incarnatie gaat om zich steeds verder te ontwikkelen. Uitgangspunt is dat ieder mens een ontwikkeling doormaakt die zich over meerdere levens uitstrekt.

Toepassing in onderwijs en zorg

De hiervoor beschreven visie op de ontwikkeling van de mens is uitgewerkt in een vernieuwende visie op onderwijs en gehandicaptenzorg. Uitgangspunt is dat elk mens uniek is, talenten heeft en zich wil ontwikkelen in relatie met anderen.
Voor mensen met een beperking geldt dat het fysieke lichaam beperkingen heeft maar dat de geestelijke kern, het individuele ik, altijd gezond is. Deze gezonde kern van de mens moet aangesproken worden en wil gevoed worden om zich naar vermogen te kunnen ontwikkelen. Onderwijs vanuit de antroposofische visie wordt Vrije school pedagogie genoemd. Gehandicaptenzorg gebaseerd op de antroposofische visie wordt heilpedagogiek (gericht op kinderen) of sociaaltherapie (gericht op volwassenen) genoemd.