Spel bij kinderen

Kinderen spelen, dit weet iedereen. Dat spel belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen, weet nog niet iedereen. Bij de kleuters krijgen de kinderen volop de ruimte om te spelen, maar zodra zij de overgang maken naar groep 3, is dit meestal afgelopen. De kinderen spelen dan alleen nog op de speelplaats en buiten school. Maar ook binnen het klaslokaal is ruimte om te spelen nog steeds belangrijk. “Spel is de meest wezenlijke bezigheid van het veilige kind met een wereld die nog alles kan blijken te zijn” ~ Langeveld

Waarom spel belangrijk is

Jonge kinderen spelen graag. Hun spel biedt volgens Vygotsky en vele anderen na hem de beste ontwikkelingsmogelijkheden. Het spel creëert een zone van naaste ontwikkeling. Kinderen verbeelden de sociale en culturele werkelijkheid: ze stellen zich bijvoorbeeld voor dokter te zijn, voetballer of politieagent en willen allerlei dingen kunnen en weten die bij de rol horen, zoals de recepten schrijven voor de patiënt, de regels van het voetbalspel kennen of hoge boetes geven als politieagent. Door het spel ontstaat de motivatie tot leren, wat de leidende activiteit zal zijn in de volgende ontwikkelingsfase.

We zagen eerder dat jonge kinderen moeilijk te motiveren zijn voor het leren om het leren zelf of het leren betekenisvol te maken. Het rollenspel blijkt een uitstekende betekenis te kunnen zijn voor de kinderen. En daardoor begrijpen ze de werkelijkheid beter.

Vygotsky wees ook op de waarde van spelen voor hogere mentaal functioneren. In het spel hebben kinderen zelf het initiatief: ze leren hun eigen handelen sturen en bijsturen. Spelen blijft dus veel eer onze aandacht te verdienen dat we voorheen dachten. Maar al hebben de kinderen het zelf initiatief, de leerkracht is geen passieve toehouden om de mogelijkheden van het spel optimaal te benutten, kan zij suggesties geven of hulpmiddelen bieren, kinderen helpen hun rol te verwoorden en nieuwere rolmogelijkheden aanreiken. Actieve participatie van de leerkracht zal het spel op hoger plan brengen en het gunstige effect op de ontwikkeling versterken.

Werken met thema’s

Voor leerlingen is het belangrijk dat er ook met thema’s gewerkt wordt, zo speel je in op de leef en belevingswereld van je leerlingen. Bijvoorbeeld met kerst en sinterklaas, maar ook als er bijvoorbeeld een zwemdiploma wordt gehaald door veel leerlingen uit de klas etc.

Drie punten waarom thema’s belangrijk zijn:

• Activiteiten zijn verbonden aan betekenisvolle inhouden
• Bevorderen (beginnend) rollenspel
• Bronnen in de leefsituaties van kinderen en leefgebieden van mensen in algemeen (sociaal-culturele activiteiten)

Kennis van spel

Voor jou als leerkracht is het ook van belang dat je kennis hebt over bepaalde zaken binnen een thema, zoals:

• Kennis van materialen.
• Je zult moeten weten wat er nodig is, en hoe het werkt.
• Didactische vaardigheden om kinderen te leren handelen met materiaal.
• Je zult boven de stof moeten staan om het kinderen aan te kunnen leren.
• Aandacht voor de veelzijdigheid van materialen.
• Je zult materialen op verschillende manieren in moeten zetten.
• Inzicht in de doelen en beginsituatie.
• Je zult duidelijk voor ogen moeten hebben wat het niveau is van de leerlingen op bepaalde gebieden.
• Je zult het spel ook moeten begeleiden.

Enthousiasme stimuleren

Om de kinderen enthousiast te maken, kun je dit op een aantal manieren doen, bijvoorbeeld meespelen en meedenken met kinderen. Zo laat je zien dat je de leerlingen serieus neemt en dat je het beste wilt voor de leerlingen.

We kunnen drie momenten onderscheiden waarop de rol van de leerkracht van belang is:

• Vooraf: Creëren van voorwaarden om het spel tot ontwikkeling te laten komen.
• Tijdens: Begeleiding geven binnen of buiten te spel.
• Na afloop: Terugblikken op de spelsituaties en daaruit conclusies trekken.

Voorwaarden

Om de kinderen te laten spelen, liggen er een aantal voorwaarden. De volgende voorwaarden moeten gecreëerd worden voor de ontwikkeling van het spel.

• Er moet voldoende tijd ingeruimd worden om te spelen.
• Er moet voldoende ruimte zijn om te spelen.
• Ruimte bieden voor het spel betekent ook kinderen vrijheid geven om het zelfgekozen activiteit bezig te zijn.
• Er moeten materialen zijn waar mee gespeeld kan worden.
• De regels in de klas moeten spel ondersteunen.
• Kinderen moeten spelthema’s aangereikt krijgen.
• Het is belangrijk dat ieder kind zich in de groep en bij de leerkracht op zijn gemak voelt.

Soorten spel

We zien twee verschillende soorten spel, waar nog verschillen in gemaakt kunnen worden. De soorten spel die we zien zijn als volgt:

• Manipulerend spel;
• Rollenspel.

Binnen het manipulerend spel zien we nog een aantal andere spelvormen die de kinderen zullen moeten doorlopen voordat zij aan rollenspel kunnen beginnen.

Manipulerend spel

Manipulerend spel is spel waarin kinderen de ruimte krijgen om te ontdekken en met hun handen bezig te zijn. De kinderen spelen om elkaar heen en met elkaar. Hoe beter het spel, hoe beter de taal en andersom. Manipulerend spel stimuleert om te praten.

Binnen het manipulerend spel zien we een aantal spelvormen die de kinderen doormaken:

• Sensopatisch spel;
• Effectspel;
• Oefenspel;
• Esthetisch spel;
• Rolgebonden handelingen.

Vanuit deze spelvormen maken de kinderen uiteindelijk de overstap van manipulerend spel naar het rollenspel.

Rollenspel

Het rollenspel komt voort uit de rolgebonden handelingen die we zien bij het manipulerend spel. Tijdens de rolgebonden handelingen gaan de kinderen steeds meer met elkaar praten, waardoor uiteindelijk een echt rollenspel ontstaat. Rollenspel kan alleen tot stand komen wanneer het manipulerend spel goed is ontwikkeld. Daarnaast is het gebruik van taal erg belangrijk binnen het rollenspel; de kinderen communiceren immers voor het grootste deel via gesproken taal.

Binnen het rollenspel zien we twee vormen:

• Demonstratiespel;
• Effectief rollenspel.

Bij het demonstratiespel, speelt de leerkracht het rollenspel voor. Dit is een middel om de kinderen te helpen in hun spelontwikkeling.

In effectief rollenspel spelen de kinderen zelf, waarbij ze op de juiste manier gebruik maken van taal en spel.