Waarom liegen kinderen (en ouders)?

Het is belangrijk om te weten waarom kinderen liegen. Is je kind bang voor straf, bang voor jou of ziet het geen verschil tussen de waarheid en de leugen. Kinderen liegen om veel verschillende redenen en niet alle zijn ‘slecht’. In dit artikel enkele argumenten voor kinderen om te liegen en voor ouders om ze te herkennen.

Inhoud

• Liegen is geen groot probleem of wel?
• Kinderen van drie liegen niet
• Vier jaar en ouder, we gaan liegen
• Verschillende kinderleugens
• Belangrijk: lieg niet
• Straffen en belonen bij liegen
• Ik hou van je maar..
• De waarheid is belangrijk
• Veiligheid, veiligheid en veiligheid
• Waarom ouders liegen

Liegen is geen groot probleem of wel?

Alle kinderen gaan door een fase heen waarin ze iets vaker liegen. Het is een ontwikkelingsfase die veel kinderen doorlopen. Kinderen liegen om veel verschillende redenen en sommige zijn helemaal niet verkeerd. Toch vinden veel ouders een kinderleugen een probleem en soms is ongerustheid zeker op zijn plaats. Wanneer kinderen heel regelmatig liegen en daarmee hun relaties met anderen op het spel zetten is er reden voor zorg. Ook wanneer kinderen door te liegen zichzelf en anderen in gevaar brengen.

Sommige kinderen liegen meer dan andere. Kinderen die opgroeien in een omgeving waarin vaak wordt gelogen zullen sneller een leugen vertellen. In ander gevallen liegt een kind om geen andere reden dan om zichzelf veilig te voelen. Soms ligt het gewoon aan de persoonlijkheid van een kind, de een zal eerder liegen dan de ander.

Kinderen van drie liegen niet

De eerste drie jaar van hun leven liegen kinderen niet. Ze zijn dan vaak nog niet taalvaardig genoeg om een leugen in elkaar te zetten. Meestal zijn ze ook gewoon vergeten dat ze iets fout hebben gedaan of dat iets niet mocht. ‘Wie heeft de deur open laten staan?’ Een kind van drie kan blijven volhouden dat hij dat niet heeft gedaan terwijl dat wel zo is. Het liegt niet, het weet het niet meer, te onbelangrijk om te onthouden. Maar de grens tussen de werkelijkheid en de ‘droomwereld’ is op deze leeftijd soms flinterdun. Je dreumes kan een geweldig fantasievol verhaal vertellen en dit als een waar verhaal presenteren, het heeft niets met liegen te maken.

Vraag een kind van een jaar of drie op een boze toon of hij van de koekjes heeft gesnoept en je krijgt een verschrikt ‘Nee’. Waar antwoordt hij nou ‘nee’ op? Heel misschien op je vraag maar misschien ook op de toon van de vraag. Wat het nog iets ingewikkelder maakt is dat kinderen van deze leeftijd nog amper een ‘slecht’ geweten kennen. Wanneer jij in de kamer bent laten ze de planten met rust, zodra je de kamer verlaat hangen ze er als Tarzan in. Jij bent nog een tijd het geweten van je kind, eenmaal uit zicht gelden er andere regels.

Vier jaar en ouder, we gaan liegen

Zo ongeveer tegen het vierde jaar weten kinderen het verschil tussen werkelijkheid en fantasie. Het prachtige gloedvolle fantasieverhaal van de peutertijd begint aan kleur te verliezen. Ook belangrijk is dat kinderen nu wel een slecht geweten kunnen hebben. Wanneer een ouder de kamer verlaat weten ze wel dat ze niet aan de tv mogen komen. Met de eerste ‘echte’ leugens proberen ze de straf te ontlopen.

Kinderen zijn zes wanneer ze de verschillende ‘leugens’ leren onderscheiden. Volwassenen noemen dit ‘leugentjes om bestwil’. Je vertelt niet aan oma dat die met veel ijver gehaakte sjaal werkelijk afschuwelijk is. Dan pas kun je kinderen leren dat dit een ander leugen is dan die waarin ze bleven volhouden de vaas niet kapot gegooid te hebben. Op deze leeftijd kunnen kinderen ook gaan liegen omdat ze anderen willen beschermen of omdat ze hun ouders of docenten niet willen teleurstellen. Het vervolmaken van de leugentjes al dan niet om ‘bestwil’ is dan begonnen. Voordat je dit wilt aanpakken, waarom liegen kinderen?

Verschillende kinderleugens

Kinderen liegen net als volwassenen om verschillende redenen en niet alle zijn verkeerd. (Maar dat is voor later.)
Kinderen vertellen leugens omdat ze:

• geen straf willen krijgen
• zichzelf willen beschermen
• anderen willen beschermen
• hun ouders niet willen teleurstellen
• zichzelf beter willen voordoen (‘ik krijg iedere week 20 euro zakgeld’)
• iets willen (‘van mam mocht ik een ijsje halen’)
• een geheim moet bewaren
• de waarheid niet aardig vinden (‘prachtige sjaal oma!’)
• iemand willen pesten
• onder een klusje uit willen komen
• een beetje privacy willen ( Vraag maar wat ze op school deden. ‘Weinig!’)
• aandacht willen.

Belangrijk: lieg niet

Probeer zelf niet te liegen en dat is soms moeilijk. Laat kinderen aan de telefoon niet vertellen dat ‘mamma niet thuis is’. Breek geen beloftes. Dat is niet altijd eenvoudig. In een druk leven verandert er nu eenmaal veel tussen nu en overmorgen. Leg dit altijd uit aan kinderen en ook dat je dit heel vervelend vindt. Soms moet je een kleine leugen vertellen. 'Nee, oma ze vinden de koekjes heerlijk!' Zo’n leugentje om bestwil is zeker voor kleine kinderen moeilijk te begrijpen. Toch zul je ook moeten proberen uit te leggen dat er gradaties zijn in leugens. Volwassen die niet willen dat hun kinderen leren liegen moeten het goede voorbeeld geven.

Straffen en belonen bij liegen

Wanneer je een kind betrapt op een leugen? In de eerste plaats heeft een kind waarschijnlijk een leugen verteld omdat hij straf vreesde. De straf voor waarom je hebt gelogen of de straf voor de leugen? Moeilijk om te kiezen niet? Probeer het waarom van de leugen te achterhalen. In de eerste ‘ontdekkingsjaren’ wil je ze liever leren dat de waarheid vertellen soms makkelijker is dan de leugen bedenken. Geef kinderen de kans om te ‘bekennen’ zonder een ‘verhoor’ af te nemen.

Straffen, natuurlijk voor wat het heeft uitgespookt maar dubbel straffen kun je misschien beter achterwege laten. Bedenk wel hoe zwaarder de straf hoe meer reden voor de volgende leugen. Bedenk geen straf wanneer je nog erg boos bent. Overigens nooit een goed moment. Leg uit dat je erg teleurgesteld bent, dat het je verdrietig maakt. Vaak maakt dat meer indruk.

‘Ontmasker’ niet in gezelschap. Laat een kind aan opa vertellen dat het tien doelpunten zette in de laatste wedstrijd. Opa vindt het verhaal geweldig en weet ook wel dat het verhaal met een korreltje zout moet worden genomen. Op dat moment ingrijpen is niet alleen gênant voor het kind maar ook voor de volwassenen in zijn omgeving.

Ik hou van je maar..

Het moet makkelijker worden om de waarheid om te vertellen dan om te liegen. Dat kan alleen in een veilige omgeving. Laat een kind merken dat je weet dat hij liegt maar je bent geen leugenaar, je vertelt een leugen. Er is wel degelijk een verschil, label niet gelijk het karakter van een kind. Het is voor kinderen een natuurlijke ontwikkelingsfase om te ontdekken hoe ver de waarheid omgebogen kan worden.

De waarheid is belangrijk

Kinderen moeten leren waarom het belangrijk is om de waarheid te vertellen. Ouders zijn verantwoordelijk voor een kind en moeten weten of het veilig is. Wanneer je veel liegt zullen mensen je soms niet geloven wanneer je de waarheid verteld. Iedere volwassene kent wel zo’n verhaal. Die man die verdronk omdat hij wat al te vaak ‘help ik verdrink…’ met publiek had geroepen. Het kind dat zwaar ziek naar school moest omdat het te vaak ‘ziek’ thuis wilde blijven. Ouders kunnen en moeten ervoor zorgen dat hun kind veilig is en kunnen dat beter wanneer ze de waarheid weten.

Veiligheid, veiligheid en veiligheid

Kinderen die opgroeien in een veilige omgeving waarin ze fouten mogen maken en zo af en toe met een leugen kunnen experimenteren, worden zelfverzekerde volwassenen. Tegelijkertijd moeten ze ook leren dat er wel degelijk leugentjes zijn die mogen. Wanneer een onbekende belt en je bent alleen thuis zeg je dat pappa onder de douche staat. Je doet nooit een voordeur open wanneer je alleen thuis bent en wanneer ze blijven bellen roep je dat pappa ziek op bed ligt. Je mag best vertellen aan een vreemde in een auto dat je de weg niet weet.

Goede manieren: je bedankt hartelijk voor de meest vreselijke cadeaus en de cakejes van tante Greet zijn altijd heerlijk. Je vertelt natuurlijk niet wat je zus krijgt voor haar verjaardag.

Waarom ouders liegen

Mag je in soms liegen tegen je kinderen? Niet te snel ‘nee’ roepen. In een propvol restaurant begint juist jouw kind te gillen om een tweede ijsje. Helaas die zijn op. Dat is een echte leugen maar in enkele gevallen is een ‘halve’ leugen niet zo heel erg.

Soms is de hele waarheid nog te moeilijk om te bevatten. Hoe ga je om met al die vragen waarop je geen antwoord wilt geven, geen antwoord weet of de waarheid is moeilijk of verdrietig:

• Kinderen kunnen vragen stellen waarop je geen antwoord wilt geven. Niet alleen omdat het te privé is maar ook omdat het kind daar nog niet aan toe is. Op sommige vragen mag je antwoorden met, ‘dat is echt privé’. Kinderen kunnen vragen hebben over je verleden maar het is maar de vraag of ze alles moeten weten.
• ‘Bestaat Sinterklaas? ‘ Waarschijnlijk kun je dan beter vragen, ‘wat denk jij’ of ‘wat heb je gehoord op school?’.
• ‘Waarom komt pappa niet op mijn verjaardag?’ Hoe graag je misschien wilt zeggen, ‘omdat pappa een … is’, kun je ook zeggen, ‘bel pappa maar even dan kun je het hem vragen’.
• In enkele gevallen is het beter de waarheid iets te verzachten. Wanneer er een ernstig ongeluk is gebeurd in de omgeving van een kind, kun je zelf de informatie geven. Kinderen hebben niet alle gruwelijke details nodig, wel informatie op hun eigen nivo.

Met mate mag je de waarheid een draai geven, eroverheen praten, antwoorden met een vraag of gedoseerd vertellen. Maar pas op. Een onderzoek toonde aan dat volwassenen vooral de leugens van hun ouders erg vonden. De meeste volwassenen konden zich die leugens ook nog goed herinneren. De meeste ouders waren deze vergeten.

Lees verder

• Je liegt iedere dag