Waar komt agressie vandaan?

Waar komt agressie vandaan? Er zijn verschillende theorieën over de herkomst van agressie. Van der Ploeg (2003) noemt de volgende zes theorieën: de psychodynamische benadering van Freud, de reactieve/frustratie agressie, de sociale leertheorie/behavioristisch perspectief, de sociaal cognitieve benadering, de biologische benadering en de sociaal ecologische / psychosociale benadering. Naast de bovenstaande theorieën over agressie die genoemd zijn door J.D. van der Ploeg (2003), zijn er nog twee andere theorieën, namelijk: de proactieve/instrumentele agressie en de psychopathologische theorie. Er zijn verschillende theorieën over de herkomst van agressie. Hieronder worden er acht genoemd.

De psychodynamische benadering van Freud

Volgens Freud is agressie een oer-energie die gebruikt wordt ter bescherming, om te overleven en om te reproduceren. Freud geeft aan dat een persoon agressief gedrag gaat vertonen, als de agressieve drift een bepaald niveau heeft bereikt. De agressieve energie moet dan ontladen worden, waardoor de persoon zich weer opgelucht en bevrijd zal voelen (Rehman, 2000) & (Van der Ploeg, 2003). Freud benoemt hierbij het id, ego en superego. Ondertussen is er wetenschappelijk bewezen dat de ontlading van agressie niet tot opluchting leidt.

Reactieve/frustratie agressie

Deze benaderingswijze ziet agressie als antwoord op een bedreigende, provocerende of frustrerende situatie. Het komt voort uit gevoelens van boosheid, onmacht, teleurstelling, schaamte of verdriet (Ploeg, 2009). De frustratie agressie verzet zich tegen het idee van een aangeboren agressie instinct. Volgens deze benadering treedt agressie op wanneer men geblokkeerd wordt in het bereiken van een bepaald doel. Deze belemmering roept agressie op, die zich richt tegen de veroorzaker van de frustratie’ (Ploeg, 2003, hoofdstuk 3.4 p. 47).

Het blijkt echter dat frustratie niet altijd tot agressie lijdt, er zijn ook andere oorzaken voor agressie. Daarom is de theorie bijgesteld in de zin dat ‘frustratie als een der determinanten is te beschouwen van agressie en dat frustratie soms tot agressie voert, maar vaak niet’.

De sociale leertheorie/behavioristisch perspectief

Deze theorie ziet agressie als iets dat aangeleerd is, op basis van imitatie of persoonlijke ervaringen. Onder bepaalde omstandigheden kan men zich agressief gedrag eigen maken. Bijvoorbeeld wanneer agressief gedrag steeds beloond wordt of wanneer iemand altijd heeft gezien dat situaties door middel van agressie succesvol opgelost worden.

De sociaal cognitieve benadering

Volgens deze benadering is er een verband tussen gedrag en cognitie. Agressie zou hierbij voortvloeien uit inadequaat verlopende cognitieve processen. Men interpreteert iets verkeert of haalt informatie op uit schema’s, waarin opgedane ervaringen en meegemaakte gebeurtenissen (verkeerd) staan. Wanneer een kind thuis bijvoorbeeld veel geslagen wordt, zal hij ook van de buitenwereld verwachten snel geslagen te worden. Hierdoor is de persoon eerder geneigd te reageren alsof er agressie in het spel is en dus zelf agressie gaan vertonen.

De biologische benadering

Volgens deze benadering is agressie een instinctieve somatische bron binnen de mens. Het kan bijvoorbeeld gaan om territorium strijd en handhaving van hiërarchische verhoudingen. Mensen hebben de neiging om te gaan vechten en strijden om een bevredigende aanpassing aan de omgeving te veroorzaken. Agressie is biologisch bepaald, maar kan beïnvloed worden door opvoeding en ervaring. De kritiek op deze benadering is dat agressie meer onder invloed van nurture en omgeving staat.

Sociaal ecologische / psychosociale benadering

Deze benadering ziet agressie als een einduitkomst van een wisselwerking tussen agressie-bevorderende persoonlijkheidskenmerken en agressie opwekkende- en in standhoudende-opvoedings- en socialisatie omstandigheden. Er is sprake van risico- en beschermende factoren.

Naast de bovenstaande theorieën over agressie die genoemd zijn door J.D. van der Ploeg (2003), zijn er nog twee andere theorieën, namelijk:

Proactieve/instrumentele agressie

Agressie die ingezet wordt als middel om een bepaald doel te bereiken (Ploeg, 2009).

Psychopathologisch

Agressie die sneller getriggerd wordt door een psychopathologie zoals borderline-persoonlijkheidsstoornis, antisociale persoonlijkheidsstoornis, (ex-)drugs- en alcoholverslaafden, personen met secundaire traumatisering en narcisten (agressie handboek voor de branche Jeugdzorg) & (AP.2) & (FCB, Agressie en onveiligheid praktijkgids 1).