De Junyo Maru, het Japanse krijgsgevangenenschip

Op 18 september 1944, als in Nederland de slag om Arnhem in volle hevigheid woedt, wordt het Japanse vrachtschip de Junyo Maru in de Indische Oceaan getorpedeerd door de Britse onderzeeër H.M.S. Tradewind. Het schip was eerder uit Batavia vertrokken met 5600 krijgsgevangenen uit Nederlands Indië. Ze waren op weg naar Sumatra om daar aan de Pakenbaru-spoorweg te werken. De Britse commandant kon niet weten dat de lading bestond uit krijgsgevangenen, waarvan uiteindelijk 5620 de dood zouden vinden. Het werd de grootste scheepsramp uit de Tweede Wereldoorlog en één van de grootste scheepsrampen uit de geschiedenis.

Aanleiding

Het Japanse stoomschip de Junyo Maru verliet Tanjong Priok, de haven van Batavia, het huidige Jakarta, op 16 september 1944. De Junyo Maru was in 1913 als de S.S. Ardgorm gebouwd door Robert Duncan & Co. in Glasgow en later verkocht aan Japanse reders, die het schip de naam Zyunyo Maru (Junyo Maru) gaven. Opgepropt in de ruimen van dit 5065 ton wegende schip zaten, afgezien van de bemanning en de Japanse bewaking, 2300 Nederlandse, Britse, Amerikaanse en Australische krijgsgevangenen en ruim 4200 Javaanse slavenarbeiders (romoesja’s), in totaal 6500 man. Zij waren enkele dagen daarvoor uit de krijgsgevangenkampen opgehaald, op weg naar een hun onbekende bestemming. Zij waren echter voorbestemd om de gaan werken aan de Pakanbaru-spoorweg op Sumatra.

Krijgsgevangenen en werkslaven

Een groot deel van de gevangenen bestond uit militairen van het 10de Infanterie Bataljon van het KNIL in Batavia, die eerder krijgsgevangen waren gemaakt, en een grote groep leden van de Stadswacht van Batavia. Zij waren door Batavia heen gevoerd naar het station waar zij met treinen naar Tanjong Priok waren vervoerd. Daar werden zij samengevoegd met de 700 krijgsgevangen uit kamp Kampong Makassar. De werkslaven werden in de ruimen van de boeg van het schip geladen, waar zij, net als de krijgsgevangen die in de achtersteven werden opgesloten, niet eens ruimte hadden om te zitten, laat staan te liggen. Ook de gevangenen die op het dek of benedendeks werden “gehuisvest” zouden de overtocht “als sardientjes in een blik” moeten maken. Dat gaf overigens aanleiding tot de gedachte dat de reis slechts enkele uren zou gaan duren.

De reis uit Batavia

De Junyo Maru werd begeleid door enkele Japanse Korvetten, omdat men voorbereid wilde zijn op mogelijke torpedoaanvallen. Het schip zelf had nauwelijks reddingsboten en de reddingsvesten werden al bij het vertrek uit Tandjong Priok door de Japanners in gebruik genomen. Het leven aan boord was ondragelijk; diegene met een plaats op het dek waren blootgesteld aan de tropische zon en koude wind en regen gedurende de nacht en benedendeks was de situatie, door gebrek aan frisse lucht, voedsel en water zo mogelijk nog dramatischer. De afwezigheid van goede toiletfaciliteiten zorgde voor een ondraaglijke stank.

Torpedo´s van de Tradewind

Intussen was de H.M.S.Tradewind, een Britse onderzeeboot onder commandant S.L.C.Maydon, op patrouille langs de kust van Sumatra, met als doel Japanse vrachtschepen tot zinken te brengen. Via de periscoop werd de Junyo Maru en haar begeleiding waargenomen. In tegenstelling tot de regels van de Conventie van Genève voerde de Junyo Maru geen rood kruis, om aan te geven dat het gevangenen vervoerde. Maydon gaf daarop opdracht tot het afvuren van de torpedo’s, die allen het doel raakte.

De Japanse Junyo Maru ten onder

Om half zes in de morgen van de 18e september, klonk een grote explosie in de boeg van het schip en even later bij de achtersteven. Het werd al gauw duidelijk dat het schip geraakt was door torpedo’s. In het begin besefte men niet wat er gebeurde maar toen de boeg begon te zinken en de achtersteven omhoog kwam, brak de paniek uit. Degene die bovendeks verbleven, vaak omdat ze geruild hadden met medegevangenen die de zon wilde ontsnappen door een plaats benedendeks, hadden de grootste kans zich te redden. Zij sprongen in het water en probeerde zich drijvende te houden door zich vast te houden aan ieder drijvend voorwerp dat ze konden vinden. Het spreekt vanzelf dat degenen die ten tijde van de explosies benedendeks verbleven, nauwelijks een kans hadden dit drama te overleven.

Slachtoffers en overlevenden

De enkele reddingsboten waren door de Japanners in gebruik genomen en de drenkelingen, die natuurlijk al verzwakt waren door hun verblijf aan boord maar ook door hun eerdere gevangenschap, waren niet in staat naar de kust te zwemmen. 680 krijgsgevangenenn en 200 werkslaven werden opgepikt door de escortschepen en later naar Padang gebracht.

Verdronken

De overige 5620 gevangenen zijn met de Junyo Maru ten onder gegaan en een velen van hen rusten sindsdien in het zeemansgraf aan de westkust van Sumatra. De honderden lichamen die na de ramp aanspoelden aan de kust zijn vervoerd naar de begraafplaats Olo in Padang en later naar het Ereveld in diezelfde plaats.

Na de aanval verdween de Tradewind weer in diepe wateren en vervolgde zijn patrouille, onbewust van het drama dat zij teweeg had gebracht. Pas in 1962 werd de werkelijke toedracht bekend; het heeft de inmiddels gepensioneerde commandant Maydon tot aan zijn dood in 1971 beziggehouden, terwijl hij besefte dat hem in feite niets kwalijk genomen kon worden.

In de kapel op ereveld Loenen in Gelderland bevindt zich een plaquette ter nagedachtenis aan hen die in het Verre Oosten tussen december 1941 en augustus 1945 een zeemansgraf vonden, zoals bij de ramp met de Junyo Maru.