Dictator Sese Seko Mobutu

Sese Seko Mobutu was een van de meest corrupte dictators die de wereld ooit gezien heeft. Hij ontstal zijn land, een van de rijkste landen wanneer het op grondstoffen aankomt, op een ongekende schaal en liet zijn volk in armoede leven. Hij had lange tijd de touwtjes strak in handen, maar aan het einde van zijn bewindsperiode verviel Congo (of Zaïre zoals Mobutu zijn land gedoopt had) tot een politieke chaos, die al snel zou verworden tot een burgeroorlog.

Jonge Jaren

Sese Seko Mobutu, geboren als Joseph-Désiré Mobutu, werd op 14 oktober 1930 geboren in Lisala, Congo. Hij behoorde tot de etnische groep, de Ngbandi. Mobutu kreeg zijn opleiding aan een katholieke missieschool. Hij werd van die school gestuurd vanwege een relatie met een meisje en werd gedwongen tot zeven jaar in het Belgisch koloniale leger. In deze periode deed hij een cursus journalisme en begon, onder een pseudoniem, in een nieuw tijdschrift te schrijven: Actunigalités Africaine. In 1956 hield hij het leger voor gezien en begon zich volledig aan de journalistiek te wijden voor de krant L'avenir. In 1958 ging hij naar België, om de Wereldexpositie te verslaan en bleef een tijdje om zich verder in de journalistiek te verdiepen.

Lumumba

Mobutu had in deze periode de meeste Congolese intellectuelen leren kennen, waaronder Patrice Lumumba, met wie hij bevriend raakte. Hij werd lid van diens Mouvement National Congolais (MNC). Sommige bronnen beweren dat de Belgen Mobutu hadden ingehuurd in deze rol als spion. In 1960 werden er in Brussel besprekingen gehouden over de onafhankelijkheid van Congo en daarbij probeerden de Amerikanen in te schatten wie van de Congolese delegatie goed bruikbaar zou zijn. Hierbij kwam Mobutu als hun man uit de bus.

De Congo-Crisis

Op 30 juni 1960 werd Congo onafhankelijk en Lumumba was de minister-president van de nieuwe staat en Joseph Kasa-Vubu de president. Al snel echter ontstond de eerste crisis, de Congo-crisis, waarbij het leger aan het muiten sloeg vanwege de aanwezigheid van Belgische officieren. Lumumba benoemde Mobutu als hoofd der staf van het leger en in die hoedanigheid reisde hij door Congo om de militairen terug te laten keren naar hun kazernes. Inmiddels brak in het zuiden van het land een crisis uit, omdat dat deel van het land, rijk aan grondstoffen, zich wilde afscheidden onder invloed van de Belgen. Lumumba was bang dat er VN-troepen gestuurd zouden worden en wendde zich tot de Sovjet-Unie voor hulp. De Sovjets gaven deze hulp en hiermee sloeg de Amerikanen de schrik om het hart, ze waren bang voor communistische invloeden in Centraal Afrika. Nu kwamen Lumumba en Kasa-Vubu in conflict, beiden bevalen Mobutu om de ander te arresteren. Mobutu kwam nu onder grote druk te staan, waarbij hij uiteindelijk tegen de Sovjet-Unie koos. Op 14 september 1960 pleegde Mobutu een coup, daarbij gesteund door de CIA. Lumumba werd onder huisarrest geplaatst en Kasa-Vubu bleef aan als president. De Sovjet-adviseurs werden naar huis gestuurd. Mobutu beschuldigde Lumumba van pro-communistische sympathieën om zo Amerikaanse steun te verwerven. Hij maakte handig gebruik van de spanningen ten tijde van de Koude Oorlog. Lumumba vluchtte naar Stanleyville, waar hij zijn eigen regering opzette, maar werd later gearresteerd. In november 1960 werd hij gevangen genomen en naar Katanga gestuurd. Daar werd Lumumba op 17 januari 1961 publiek geslagen en verdween vervolgens. Later bleek dat hij dezelfde dag was vermoord. Een paar dagen later werd Mobutu gepromoveerd tot majoor-generaal. In 1964 kwamen opnieuw rebellen in actie, onder leiding van Pierre Mulele (de zogenaamde Simba Rebellie), die al snel een groot deel van Congo onder de voet liepen. Maar Mobutu sloeg terug en herwon het hele gebied in 1965.

Dictator Mobutu

In maart 1965 werden er verkiezingen gehouden in Congo, waarbij eerste minister Moise Tshombe een ruime meerderheid won. Kasa-Vubu benoemde echter Kimba, die fel tegen Tshombe gekant was, als kandidaat voor het eerste ministerschap. Dit bracht een regeringscrisis teweeg en Mobutu besloot opnieuw een coup te plegen, op 25 november 1965. In de daaropvolgende jaren zorgde Mobutu ervoor dat hij vrijwel de totale macht in Congo in handen kreeg. Mobutu centraliseerde Congo en voerde een zeer anti-politieke politiek. Cynisch genoeg zorgde Mobutu ervoor dat hij in het land bekend werd als 'De tweede nationale held', na Lumumba. Er werd gestreefd naar een authentiek Congolees nationalisme. In 1967 werd de Mouvement Populair de la Révolution (MPR) opgericht, die tot 1990 de enige actieve partij in Congo zou blijven. Een van de slogans van de beweging was 'niet links, niet rechts', waar later zelfs 'en niet in het midden' aan kon worden toegevoegd. Mobutu probeerde iedereen in het land in zijn macht te krijgen, wanneer dat niet lukte gebruikte hij geweld. In 1970 had hij vrijwel het gehele land stevig onder controle en was hij op het hoogtepunt van zijn macht. Hij had die macht al snel laten blijken en enkele tegenstanders voor een groot publiek laten executeren. Ook de rebellenleider Mulele werd geëxecuteerd, nadat hij eerst gemarteld werd. Later probeerde Mobutu meestal zijn politieke tegenstanders af te kopen en hij zorgde dat mensen nooit lang dezelfde positie behielden, zodat het moeilijk was om een basis op te bouwen om het regime omver te werpen. Andere mensen werden gearresteerd, ter dood veroordeeld, om daarna weer een hoge positie te krijgen in de regering.

Afrikanisering en Grootheidswaanzin

In 1971 veranderde Mobutu de naam van het land in Zaïre, dit was onderdeel van het pro-Afrikaanse culturele bewustzijn dat Mobutu zei te promoten. Europese namen werden vervangen door Afrikaanse namen en er waren strenge straffen voor priesters die een kind durfden te dopen met een Europese naam. Westerse kleding en vooral de stropdas werden vervangen door de 'abacost' (a bas le costume, oftewel weg met het pak), een tuniek in Mao-stijl. Ook Mobutu veranderde zijn naam in Mobutu Sese Seko Nkuku Ngbendu Wa Za Banga. In dezelfde tijd adopteerde hij de outfit waarin hij vooral bekend zou worden, de abacost, donkere bril, stok en het luipaardenhoedje.

Mobutu verrijkte zich enorm ten koste van zijn land en volk. Zijn vermogen bedroeg waarschijnlijk zo'n $5 miljard in 1984, met name op Zwitserse banken. Dit bedrag was gelijk aan de buitenlandse schulden van Congo op dat moment. De infrastructuur van het land was erbarmelijk en mensen stierven letterlijk van de honger. Ambtenaren werden nauwelijks uitbetaald, al het geld ging naar Mobutu, zijn familie en de kliek om hem heen. Inflatie was een enorm probleem en dit alles vergrootte de corruptie, die dan ook welig tierde tijdens het bewind van Mobutu. Nepotisme was spreekwoordelijk in de Mobutu-periode. Ook persoonsverheerlijking was een belangrijk aspect van de samenleving.

Chaos en Afgang

In 1990 kreeg Mobutu in de gaten dat zijn positie gevaar begon te lopen, de Koude Oorlog was zo goed als voorbij en Congo was een totale chaos. Hij stond andere politieke partijen dan zijn MPR toe en er kwam een overgangsregering als aanloop naar verkiezingen. De onrust groeide echter in snel tempo en in 1993 waren er twee regeringen tegelijk actief, waarvan er één pro-Mobutu was en de andere anti. In 1994 vormden die samen het High Council of Republic - Parliament of Transition (HCR-PT). Mobutu was inmiddels in een slechte gezondheid en ging regelmatig naar Europa voor medische zaken. Tijdens een afwezigheid namen Tutsi's (in Congo bekend als Banyamulenge) een groot deel van het oosten van Zaïre in. In november 1996 werden Tutsi's gedwongen om het land te verlaten, op straffe van de dood. Oost-Congo was een complete chaos en president Museveni van Oeganda en Kagame van Rwanda probeerden Mobutu uit zijn macht te laten ontzetten. Troepen trokken vanuit het oosten op naar Kinshasa. Op 16 mei 1997, na mislukte vredesbesprekingen, namen Tutsi-rebellen en anti-Mobutu groeperingen Kinshasa in en de republiek Congo werd uitgeroepen. Op 17 mei verliet Mobutu het land, eerst ging hij naar Togo, maar hij bracht de meeste tijd door in Marokko, waar hij stierf op 7 september van hetzelfde jaar. De dag dat Mobutu het land verliet werd Laurent-Désiré Kabila de nieuwe president van Congo. Dit was de vooravond van een burgeroorlog en genocide zoals de wereld zelden kende.