Kierkegaard en Regine Olsen: een ongewoon liefdesverhaal

In het voorjaar van 1837 ontmoet de later beroemde filosoof en theoloog Søren Kierkegaard voor het eerst de toen 14-jarige Regine Olsen (1822-1904). Ondanks het leeftijdsverschil van tien jaar voelen beiden zich sterk tot elkaar aangetrokken. In de daaropvolgende jaren is Kierkegaard een frequente gast in het huis van de familie Olsen. In september 1840 verlooft Kierkegaard zich met Regine. Amper enkele dagen na de verloving begint Kierkegaard echter te twijfelen aan zijn vermogen om Regine gelukkig te maken. In de loop van de tijd maakt wanhoop en innerlijke onrust zich van hem meester. Jaren later zou Kierkegaard schrijven dat hij op dat moment "onbeschrijfelijk had geleden". In augustus 1841 beëindigt Kierkegaard de verloving met een brief aan Regine, waarin hij de verlovingsring heeft gestoken. Deze breuk heeft een grote impact gehad op hun beide levens en op de ontwikkeling van de filosofie van Kierkegaard. Tijd dus om deze mysterieuze relatie te belichten. Kierkegaard zelf noemt in zijn nagelaten notities zijn melancholie en zijn vorige leven (vita ante acta) als redenen voor het verbreken van de verloving. Uit de brieven en fragmenten die hij later schreef, blijkt dat zijn diepe introspectieve religiositeit en gevoel voor zondigheid eveneens een rol hebben gespeeld. Bovendien lijkt Kierkegaard een huwelijk in strijd te vinden met zijn religieuze doel in het leven.

Het verhaal van hun liefde

Dat Kierkegaard ondanks zijn enorme intelligentie worstelde met zichzelf, met zijn verleden en met zijn sociaal-emotionele onbeholpenheid blijkt uit commentaren van tijdgenoten, maar vooral uit zijn eigen brieven en notities. Ook in zijn onder pseudoniem uitgegeven filsofisch werk zoals Of/Of zitten autobiografische fragmenten die meer licht werpen op het vreemde gevoelsleven van de filosoof.

De verloving in 1839

Negen jaar na hun eerste ontmoeting beschrijft Kierkegaard hoe hij zich had gevoeld toen hij in het huis van haar ouders een verloving voorstelde.

Eén jaar later: verbreken van de verloving

Ondanks zijn geklungel stemt Regine ermee in om met Kierkegaard te trouwen. Ze zijn bijna een jaar verloofd wanneer Kierkegaard op 11 augustus 1841 zijn verlovingsring en afscheidsbrief verstuurt. Geen fraaie manier om een verloving te verbreken dus. In de brief staat onder meer te lezen: "Bovenal, vergeet degene die dit schreef: vergeef iemand die, wat hij voor de rest ook allemaal kon, niet in staat was om een meisje gelukkig te maken."

In zijn brieven wijt Kierkegaard de breuk aan zijn eigen zwaarmoedigheid en droefheid. Kortom: hij vond zichzelf geen goed materiaal om getrouwd te zijn, en een meisje dat hem wel zou willen, moest niet goed bij haar hoofd zijn. Die melancholische instelling, zo wist hij, had hij aan zijn strenge, diepgelovige vader te danken. Toen Sörens moeder en vijf van de zeven kinderen waren gestorven, was zijn vader ervan overtuigd dat dit een straf van God was. Als kind had hij namelijk God boven op een heuvel luid roepend vervloekt. Sören bleef er zelf lang van overtuigd dat hij net als de andere kinderen niet ouder dan 33 zou worden, de leeftijd dat Christus aan het kruis was gestorven. De relatie met zijn vader en het idee dat niet mocht afdwalen van het juiste pad, verhinderden hem om een gewoon gelukkig getrouwd leven te leiden.

Met die "excursies naar lust en losbandigheid" doelt Kierkegaard op een periode uit zijn studentenleven toen hij met zijn vrienden uitging.

Regine Olsen hertrouwt

Na de breuk met Regine heeft Kierkegaard blijkbaar nooit meer geprobeerd een vrouw te benaderen. Regine trouwt echter twee jaar later, in 1843, met Johan Frederik Schlegel, een advocaat, hoge ambtenaar en latere gouverneur van Deens West-Indië. Het is een zware klap voor Kierkegaard, die er blijkbaar van was uitgegaan dat ze geen van beiden nog een andere relatie zouden beginnen.

Invloed van Regine Olsen op Kierkegaards werk

Het belang van Regine Olsen voor het werk van Kierkegaard kan nauwelijks worden overschat. Het is mogelijk dat veel van zijn geschriften niet in hun uiteindelijke vorm zouden zijn ontstaan zonder deze ingrijpende episode. Regine Olsen, die pas in 1904 stierf, was zich terdege bewust van haar eigen belang voor het werk van Kierkegaard. Ze volgde met grote belangstelling de groeiende faam van Kierkegaard in Denemarken, Duitsland en andere landen en werkte later ook samen met biografen.

Terug herenigd in de dood

Kierkegaard herstelde nooit volledig van zijn mislukte relatie met Olsen. In een brief aan haar beschreef hij een soort samensmelting van beide zielen wanneer hij aan haar dacht:


Het verhaal van Kierkegaards verloving en onbegrijpelijke breuk met zijn grote liefde Regine Olsen blijft een van de grootste en vooral meest ontstellende en mysterieuze liefdesgeschiedenissen van de 19e eeuw. Na de breuk bleef Kierkegaard haar heel zijn leven emotioneel trouw en maakte haar na zijn dood zelfs zijn enige erfgename. Kierkegaard ligt op een heuvel begraven op de begraafplaats in de wijk Nørrebro in Kopenhagen, op nog geen vijftig meter afstand van het graf van Regine. Op zijn grafsteen staat de tekst 'Det er en liden tid': "Slechts een korte tijd."