Waarom zouden we opgroeien? Naar een andere volwassenheid

Waar de grenzen van de adolescentie en dus de jeugd steeds verder oprekken, wordt de volwassenheid steeds verder opgeschoven. De start van de puberteit markeert het begin van de adolescentie. Het einde van de adolescentie is minder vastomlijnd, want cultureel bepaald, en gedefinieerd als 'op eigen benen kunnen staan' en daarvoor heb je een opleiding, baan, huis nodig. In de huidige tijd niet altijd makkelijk te bereiken. Vandaar dat jongeren gemiddeld langer thuis blijven wonen en dus later zelfstandig en daarmee later volwassen worden. Maar willen jongeren wel volwassen worden? Willen volwassenen zelf wel volwassen zijn? En wat is volwassen eigenlijk?

• Peter Pan-cultuur
• Volwassen worden is loslaten. Maar toch niet van de toekomst?
• Liever jong dan oud
• De scheiding tussen jong en oud
• Hebzucht
• Waar is de hoop?
• Waarom zou je opgroeien?
• Naar een andere volwassenheid
• Hoe kunnen we op een goede manier volwassen zijn

Peter Pan-cultuur

De Amerikaanse filosofe Susan Neiman (1955) betoogt in haar boek Why grow up? (2016) dat we in een Peter Pan-cultuur leven. Peter Pan is een fictief karakter, bedacht in 1902 door de Schotse schrijver J.M. Barrie. Hij is de jongen die niet wilde opgroeien en staat daarmee voor jeugdige onschuld en escapisme. Veel mensen willen net als Peter Pan voor altijd jong zijn. Volwassenheid wordt geassocieerd met saai. De volwassene met autoriteit en wijsheid van vroeger is verworden tot een saai mens, die meelijwekkend is en achterhaald. "Growing up is giving up", dat is de tegenwoordige gedachte achter volwassen worden, zo stelt Neiman. Of erger nog "Giving in", zoals Peter Pan het ziet. Dit verklaart deels de moeite die mensen kunnen hebben met volwassen worden.

Volwassen worden is loslaten. Maar toch niet van de toekomst?

Je laat de idealen en dromen van je jeugd los en raakt gedesillusioneerd en uitgeblust. Zo wordt volwassenheid tegenwoordig vaak gezien. Dan wordt de spreuk 'De jeugd heeft de toekomst' ineens een stuk cynischer. Dat blijkt ook uit een citaat uit het artikel in The New York Times (18-02-2019) over Greta Thunberg, de 16-jarige Zweedse klimaatactiviste: “It’s sometimes annoying when people say, ‘Oh you children, you young people are the hope. You will save the world’” she said, after several grown-ups had told her just that. “I think it would be helpful if you could help us just a little bit.”. (In vertaling: Het ergert me soms wanneer mensen zeggen "Oh jullie, kinderen, jullie jonge mensen zijn de hoop. Jullie zullen de wereld redden", zei ze, nadat verschillende volwassenen haar precies dat verteld hadden. "Ik denk dat het nuttig zou zijn als jullie ons daar een klein beetje bij zouden helpen.")

Liever jong dan oud

Hoewel de jeugd het lastig heeft met (onder andere) jong zijn, zijn ook veel volwassenen ontevreden en ongelukkig. Voor veel volwassenen is de jeugd het hoogste goed. Zij willen graag (weer) jong zijn. Ze meten zich aan jongeren. Doen hun best zo jong mogelijk over te komen. Door kleding, levensstijl, diëten, oefeningen en/of plastische chirurgie. Voel jij ook een zucht van opluchting en trots wanneer mensen je zeggen dat je er jonger uitziet? Dan ben je waarschijnlijk boven de dertig. En je niet bewust van de valkuil waarin je trapt door mee te gaan in de suggestie dat we alleen maar aantrekkelijk kunnen zijn als we datgene lijken te zijn wat we niet zijn, namelijk: jong. En wat zeggen we daarmee eigenlijk tegen de jeugd? Dat alles dat erna komt bergafwaarts gaat en dat het echte leven erop zit? Geen wonder dat niemand 'oud' wil zijn.

Liever zoeken we de verleiding op, of beter gezegd de afleiding. Veel volwassenen verliezen zich in de waan van de dag, de hypes van het moment, de gadgets, de nieuwste types, updates en upgrades. Daarmee laten ze zich afleiden van waar het eigenlijk om gaat. Hierdoor blijven ze in een gevoel van onmacht, omdat ze de kracht die ze in zich hebben niet aanspreken. In plaats daarvan leven ze in de wereld zoals deze is en kijken niet verder. Alle hoop is weg, verloren. Dit past in het straatje van de machthebbers: houd mensen rustig door ze te voorzien in hun oppervlakkige behoeften ("Geef de mensen brood en spelen"; een uitdrukking van de Romeinse dichter Juvenalis) of beloof ze het hiernamaals (zoals Immanuel Kant al zei: "Religie is de opium van het volk."). Ook de commercie springt hierop in. Er valt nu eenmaal meer te verdienen aan ontevreden dan aan tevreden mensen.

De scheiding tussen jong en oud

Een maatschappij waarin zoveel onderscheid wordt gemaakt tussen jong en oud tornt ook aan de solidariteit tussen de generaties. Door de jeugd te laten zitten met hun idealisme en een beeld te schetsen van volwassenheid waarin mensen vooral op zichzelf en hun directe omgeving gericht zijn geef je ze een vrijbrief voor egocentrisme, zo betoogt Susan Neiman. Zo geredeneerd slaat een politieke partij als 50PLUS die specifiek de belangen van vijftigplussers in Nederland behartigt de plank volledig mis.

Door als volwassene geen verantwoordelijkheid te nemen voor de wereld zoals deze is en zou moeten of kunnen zijn, laat je de jeugd van nu in de kou staan. In haar studie 'De ouderdom' toonde Simone de Beauvoir overtuigend aan dat er een verband is tussen de manier waarop in een cultuur kinderen worden behandeld en de manier waarop met ouderen wordt omgegaan. Hoe beter de jeugd het heeft, hoe beter ouderen het hebben. Er zijn culturen waarin de ouderen aan hun lot worden overgelaten of wanneer ze niet mee kunnen komen met de (nomaden)groep worden vermoord, zo valt ook te lezen in Sapiens van Yuval Noah Harari (2017). Maar een goede band tussen kinderen en volwassenen, tussen kinderen en hun ouders, zorgt ervoor dat ook ouderen hun plaats in de samenleving behouden. Deze plaats lijkt nu, voor het merendeel van de ouderen, soms nog wel bij de gratie van de jeugd, maar dat gold eens ook voor vrouwen ten opzichte van mannen. Door meer gelijkwaardigheid tussen man en vrouw zijn hierin belangrijke ontwikkelingen gaande. Zo kan het ook gaan voor jong en oud. Maar dan is het wel belangrijk om jongeren niet aan hun lot over te laten in hun idealisme en activisme, en ze niet alleen te leren, maar ook te laten zien dat je samen leeft in een maatschappij en dat je daarin voor elkaar zorgt en opkomt voor ieders belangen.

Hebzucht

In de huidige neoliberale kapitalistische maatschappij zijn we allemaal gericht op hebben. De hebzucht is diep verankerd in onze maatschappij. Op een bepaalde manier is dat kinderlijk gedrag: geen impulscontrole; we willen alles en we willen het nu. We laten ons verleiden door spullen en speelgoed, van IKEA-meubels tot iPhones, van designerkleding tot parfum. We vinden het logisch om nieuwe dingen te kopen. Waar Hannah Arendt nog benadrukte dat het streven om iets te maken dat langer bestaat dan wij een waardevol streven is, hebben we dit idee nu compleet losgelaten door de product life cycle te omarmen. Een bijna natuurlijke naam voor een onnatuurlijk gegeven. Alles is na een aantal jaren, of soms zelfs meteen na aankoop, toe aan vervanging. Ofwel omdat het stuk is, ofwel omdat het uit de mode is. En dat in een steeds sneller tempo onder invloed van de commercie. Blijkbaar raakt het iets in ons, waardoor we tegelijkertijd inhalig en hebzuchtig kunnen zijn, maar dit ook kunnen veroordelen. In onszelf en in de ander. Enerzijds als verkapte jaloezie, anderzijds als een diep moreel besef dat het eigenlijk ergens anders om gaat of om zou moeten gaan. We laten ons afleiden van een diepere betekenis ten faveure van commercieel gewin. Hebzucht bevestigt de huidige status quo. We zijn in een vicieuze cirkel verwikkeld van geld verdienen om geld te kunnen uitgeven. Producenten en consumenten zijn zo altijd bezig om dingen te (ver)kopen. We weten inmiddels helaas wat dit doet voor onze planeet.

Waar is de hoop?

Zo zetten we gezamenlijk een samenleving neer die ons gelukkig maakt, maar tegelijkertijd ongelukkig en ontevreden houdt. Altijd is er het streven naar meer. Naar wat is geweest en wat had kunnen zijn. Maar we voelen ons hierdoor gevangen. Niet bij machte om het te veranderen. Eigenlijk zijn we hierin allemaal als onmondige kinderen. We willen jong zijn, omdat we denken dat dit gelijk staat aan onbezorgdheid en geluk, terwijl we tegelijkertijd het niet kunnen verdragen om in onze volwassenheid alleen maar serieus en verantwoordelijk te zijn en zeker geen tijd te verspillen met dromen. Realisme boven idealisme. Daardoor verliezen we onszelf. Dromen zorgen immers voor hoop. En met hoop brengen we dingen in beweging. Maar terugkijken op het verlies van jeugd of een verloren jeugd helpt niet om zin te geven aan een volwassen bestaan. Dat betekent dat we naar een nieuwe definitie van volwassenheid moeten.

Waarom zou je opgroeien?

Volwassen worden is moeilijker dan gedacht. Je kunt je niet alleen richten op je eigen leven en het idealisme aan de jeugd over laten. Je zult soms zelf ook de barricades op moeten gaan. Misschien wel in een geel hesje.

Volwassen zijn is naast moeilijk ook heel waardevol. Feitelijk is het een teken van rebellie om volwassen te zijn. Je laat je niet langer afleiden door alles wat niet (zo) belangrijk is. Je legt je niet neer bij de status quo. Je ziet het belang voor jezelf, voor alle mensen en dieren; voor de hele wereld, van nu en in de toekomst, om volwassen te durven zijn. Of je nu wel of geen kinderen hebt, je geeft jezelf door aan toekomstige generaties. Wat is immers DNA meer dan informatie? Informatie over het leven en hoe wij ons tot elkaar verhouden? Waarbij deze informatie zich ook nog eens aanpast aan het leven dat we leiden, de zogenaamde epigenetische variatie. En ook dat bepalen we samen met elkaar.

Het vergt moed om je op een volwassen manier bewust te worden van de wereld om je heen en deze te durven zien voor wat hij is. Maar ook voor wat hij kan zijn. En jouw rol hierin. Dit biedt eindeloze mogelijkheden en kansen. Als dat geen reden is om volwassen te willen zijn!

Naar een andere volwassenheid

Een echte volwassene is, volgens de definitie van Neiman, iemand die leeft in de wereld zoals die is, maar tegelijkertijd streeft naar de wereld zoals hij zou moeten zijn. Hij of zij geeft daarmee zijn moraliteit niet op, maar legt deze naast en voorbij de feitelijke wereld. In het volle besef dat deze idealen niet makkelijk te realiseren zijn. De wereld zoals hij is en zoals hij zou moeten zijn levert een permanente strijd op. Er is nooit sprake van stilstand, want altijd is er een constante spanning. Dat maakt onvolwassenheid op een bepaalde manier ook makkelijker. Dan hoef je je alleen maar bezig te houden met de wereld zoals deze is of zoals deze zou moeten of kunnen zijn. Een kind leeft in de wereld zoals hij is. Kinderen die bijvoorbeeld in hun jeugd ernstig mishandeld zijn weten niet beter en verwonderen zich er later vaak over de wereld eigenlijk anders is dan dat ze dachten dat hij was. Adolescenten kunnen juist de wereld zien zoals hij zou moeten zijn. Ze kunnen idealistisch zijn, omdat ze zich nog niet beperkt voelen door het realisme van het leven van alledag.

Door je als volwassene bewust te zijn van de wereld zoals deze is, maar ook na te denken over hoe de wereld zou kunnen zijn, wordt het volwassen zijn een streven naar een autonoom, kritisch en rationeel zelf. Ook dit is een ideaal op zich, dat we misschien nooit kunnen bereiken, maar waar we wel van mogen dromen. Zelfs of juist als we het niet helemaal of helemaal niet bereiken.

Hoe kunnen we op een goede manier volwassen zijn

Verdraag wat er niet (meer) is

Door te kijken naar wat je hebt en niet alleen naar wat je niet hebt, kun je de rijkdom van het leven ervaren. Volwassen worden gaat gepaard met verlies. Verlies om mensen die doodgaan of om een andere reden verdwijnen uit je leven. Verlies van mogelijkheden en keuzes. Verlies van schoonheid en kracht. Maar als je verder durft te kijken staat er ook zoveel tegenover. Hoe ouder mensen zijn hoe gelukkiger ze gemiddeld zijn. Dit is echter geen stijging in een rechte lijn. Rond de leeftijd van 46 jaar ligt het absolute dieptepunt als het gaat om het ervaren van geluk. Maar ben je door deze 'midlife crisis' heen, dan wordt het alleen maar beter. Of dit nu is, omdat oudere mensen hebben geleerd beter om te gaan met hun emoties of beter kunnen relativeren en gevoelens van gemis kunnen verdragen. Feit is dat zelfs het verlies van allerlei zaken die in onze jeugd het allerbelangrijkste lijken er uiteindelijk verrassend weinig toe doen. Wil je daarop proberen vooruit te lopen? Uit tal van onderzoeken blijkt dat het dagelijks opschrijven van drie dingen waar je dankbaar voor bent bijdraagt aan een gevoel van tevredenheid en geluk.

Vraag

Je hoeft niet alles te weten of te kunnen. Vragen stellen mag. Altijd. Graag zelfs. Hoe kinderlijk of naïef misschien ook. Als je een vraag analyseert is hij zelden simpel. Je hoeft niet bang te zijn voor de reactie erop. Elke vraag heeft meerwaarde, omdat elk antwoord iets toevoegt aan de wereld. Zo sta je jezelf toe constant te blijven leren en je te blijven ontwikkelen.

Speel

Koester het speelse kind in je. Door op zoek te blijven naar verwondering houd je het kind in je levend. Ontdekken en beleven gaan hand in hand. Veel mensen stellen een bucketlist op van dingen die ze (nog) eens willen doen. Als dit je helpt, maak dan vooral zo'n lijst en ga ermee aan de slag. Nieuwe ervaringen stellen je in staat om op een nieuwe manier naar het (persoonlijk) leven en de wereld te kijken. Nieuwe inzichten kunnen verandering brengen.

Droom

Idealistisch zijn mag. Droom, wees hoopvol en dapper. Ook al is de realiteit nog zo somber of weerbarstig. Zolang er hoop is op verbetering is er kans op verbetering.

Ga in gesprek met jezelf en anderen

Stel jezelf de vraag: zou je het leven dat je nu leeft opnieuw willen leven (zoals Nietzsche ooit voorstelde)? Als je antwoord bijvoorbeeld is: 'Jawel, maar de afgelopen tien jaar waren minder leuk, dus ik hoop dat de komende jaren beter worden.', dan is er werk aan de winkel. Ga de dialoog aan met jezelf, zoals je nu bent, of met je jongere zelf. Of ga in (virtueel) gesprek met belangrijke anderen. Hoe zien zijn je leven en zien ze openingen, hoe klein ook, voor verandering? Is een andere baan echt niet mogelijk, omdat je het geld nodig hebt, kun je dan misschien een studie, hobby of vrijwilligerswerk ernaast doen of de taken van of samenwerking op je werk zodanig aanpassen dat meer van je kwaliteiten naar voren komen (job crafting)? Probeer om het niet alleen te bedenken en op te lossen, maar vraag hulp aan de mensen om je heen.

Laat verdriet er ook zijn

Het is goed om de hoop en het speelse in je levend te houden, maar tegelijkertijd hoeven het verdriet en gevoelens van verlies of gemis niet weg. Ook deze gevoelens mogen er zijn. Wanneer je daarmee leert omgaan, geven ze je ook een kans om op een goede manier volwassen te worden. Ben Schomakers pleit hier ook voor in zijn boek 'Het begin van de melancholie'. Verlies van een geliefde of andere dierbare leidt ertoe dat we onze vanzelfsprekende kijk op de wereld verliezen. We moeten onze zijnsvorm aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid, zodat deze weer betekenis krijgt, en dat kost tijd. Gemis is niet alleen verlies, maar ook op een bepaalde manier 'winst', want het benadrukt de uniciteit van de ander. Melancholie is het gevoel waarin je achteraf terugkijkt op je ‘oude ik’ en de achtergelaten werkelijkheid. De glans ervan stemt weemoedig, maar liever dan alles afdekken met ondoorgrondelijke duisternis is het de kunst om te zien dat de schittering van voorbije gevoelens en ervaringen, ook de wereld nu nog, vanaf welke afstand in tijd en plaats dan ook, kan laten glanzen. Zo kunnen we troost en hoop vinden in gevoelens van verdriet en verlangen, als we ze durven toe te laten. We zijn wie we zijn door al onze gevoelens en ervaringen.

Geef het goede voorbeeld

Door het goede voorbeeld te geven, laat je anderen, volwassenen en kinderen, zien hoe je goed kunt leven. Hoe je samen kunt leven.

Denk groot, doe klein

De tijd van nu vraagt om een manier van denken die aangepast is aan de schaal waarin we leven: denk wereldwijd, maar doe plaatselijk. Ofwel houd de wereld in je hoofd, en de buurt in je hart.

Zet je in voor het goede in de wereld

Geef voeding aan je hoop. Zoek iets op waar je voor bent en geef dat aandacht. Zo maak je het groter. Dat kun je doen door je in te zetten voor iets wat je belangrijk vindt, waar je in gelooft. Door aandacht te geven aan datgene dat waarde voor je heeft maak je het leven waardevol en daarmee zinvol. Als we dat allemaal doen, dan wordt de wereld nog mooier.