Cultuur en democratische ontwikkeling: de Cultural Thesis

Is er een verband tussen cultuur (of religie) en de mate van democratische ontwikkeling binnen een land? Dit is een vraag die met regelmaat terugkomt, zeker met alle spanningen in het Midden-Oosten en het oprukken van op de islam geïnspireerde terreurbewegingen. Maar ook al decennia geleden dachten mensen hier over na, waaronder de socioloog Max Weber.

De Cultural Thesis

Wat is de Cultural Thesis? Dit is een these die zoiets beweert als: er is een verband tussen religie of cultuur en de mate van democratische ontwikkeling in een land. Deze these werd opgesteld door Max Weber, zo rond het jaar 1900. Sommige culturen zouden zich beter lenen voor democratische ontwikkeling dan anderen. De religie die het hoogst in aanzien stond was wel het Protestantisme. Dit komt doordat binnen dit protestantisme iedereen zelf behoort na te denken over wat er in de bijbel staat. Het heeft een belangrijk model van flexibiliteit en zelfvervulling. De kans die je van God hebt gekregen dien je voor de volle 100% te gebruiken. Dit moet dan ook wel leiden tot moderniseringsdrang en zo uiteindelijk tot de ontwikkeling van de basis voor een democratische staat (in het geval dat het Protestantisme in een land de overheersende godsdienst is).

Bij het Rooms Katholisisme wordt er veel meer van bovenaf opgelegd en is er veel en veel minder ruimte voor persoonlijke invulling. Een voorbeeld van een remmende factor is de biecht. Bij de islam is er meer sprake van passiviteit en minder rationaliteit, zoals er ook bij het Jodendom sprake is van weinig rationaliteit. Er is sprake van veel emotie en absoluut geen vernieuwingsdrang. Omdat het moeilijk is je tot deze godsdiensten te bekeren en je geboren moet zijn uit ouders met deze religie is het exclusionary en fatalistisch. Zodoende wordt de uitvoering op beleidsniveau, vooral bij de Islam, vaak een nomocratie. De staat is dan niet gebaseerd op een grondwet, maar enkel op een religieus geschrift. Je laat de politiek-religieuze leiding over aan hoe de regels uit dit geschrift geïnterpreteerd worden.

Kritiek op Weber

Een punt van kritiek op Weber dat zeer logisch is, is dat er ook genoeg democratische staten zijn die niet protestants zijn. Dus is er wel sprake van variatie. Waar hij dan wel weer gelijk in heeft is dat er geen enkel islamitische of joodse staat is met een volwaardige democratie. Een ander punt is dat religie een sociale constructie is, en het dus niet onvermijdelijk is. Het zit niet in de genen ingebakken. Volgens Weber moet alles in een model passen. Samuel Huntington heeft door de jaren heen verschillende soorten culturen beschreven, gedeeltelijk met als doel hier politiek-sociale conclusies aan te verbinden. Maar telkens kwam hij weer met een nieuwe subcultuur als iets niet binnen zijn model paste.

Verklaringen voor achterstand

Veel islamitische, niet-democratische landen hebben een koloniaal verleden. Veel landen zijn ook een slachtoffer geweest van de Koude Oorlog. Het neokolonialisme en de globalisatie hebben ook hun tol geëist. Hieraan gekoppeld kan worden, een totaal gevoel van wantrouwen tegenover het westerse parlementaire systeem. Vaak is het ook zo dat de oppositie in islamitische landen vaak religieus radicaal is. Dit heeft te maken met een zoektocht naar de eigen identiteit. De leiders van de deze landen zeggen tegen de moslims dat zij behoren tot een superieure religie, terwijl ze vanuit het westen continu moeten horen dat ze achterlijk zijn. Een beweging die zegt dat er maar één zekerheid is en dat is Allah, is dan al snel erg aantrekkelijk.