Socrates (469 - 400 v.c.)

Socrates was een mythisch en groot filosoof en een bron van wijsheid. Hij heeft nooit de moeite genomen om zijn ethische en metafysische ideeën vast te leggen, hij verkondigde ze liever aan iedereen die hij tegenkwam. Alles dat we van hem weten, weten we door de werken van zijn beroemde leerling: Plato. Dit artikel is een beknopte omschrijving van Socrates' leven en opvattingen.

Zijn leven

Socrates werd geboren in Athene en was de zoon van een gerespecteerd beeld- en steenhouwer. Door zijn vaders aanzien had Socrates toegang tot de beste opleiding die in Athene te volgen was. Hij leerde gewoon alles wat er in de tijd te leren viel over meetkunde, poëzie, rekenkunde en astronomie.
Hij diende ook in het leger als hopliet of voetsoldaat. Socrates stond als soldaat in hoog aanzien bij zijn vrienden en stadgenoten wegens zijn moed en uithoudingsvermogen bij de belegering van Potidaea tijdens de slag bij Delirium.
Uiteindelijk zouden niet Socrates' moed en kracht in de strijd, maar zijn opvattingen en leringen hem het leven kosten.

Opvattingen

Socrates sprak met iedereen, ongeacht leeftijd en sociale status. Zijn vijanden betitelden deze onderwijsmethode als "oeverloos gebabbel". Later zou de geschiedenis deze gesprekken bestempelen als een vorm van filosofisch onderzoek genaamd: de Socratische methode.
Socrates zelf noemde zijn methode telenchus, of ruwweg vertaald 'kruisverhoor'. Hij nam nooit zelf een standpunt in, maar stelde meestal de meningen en opvattingen van anderen ter discussie. Het kruisverhoor legde de tegenstellingen in hun argumenten bloot en liet zien dat hun standpunten onjuist waren. Het enige uitgangspunt van Socrates was dat hij zeker wist dat hij niets wist.

Socrates stond in Athene bekend als 'de wijze man van het marktplein'. Hij zag het als zijn plicht om de Atheners af te helpen van hun algemeen aanvaarde maar onjuiste opvatting, of ze dat nu prettig vonden of niet. Toen Chaerephon het orakel van Delphi raadpleegde over Socrates, vroeg hij of er iemand wijzer was dan hem. Het orakel antwoordde ontkennend. Voor Socrates was dit een stimulans om door te gaan met zijn filosofische levenswijze. Een noodlottige beslissing, bleek later.

Zijn dood

Socrates werd in 400 voor Christus aangeklaagd vanwege het bederven van de Atheense jeugd. Ook werd hij ervan beschuldigd dat hij niet in de goden van de staat geloofde. Hij werd later schuldig bevonden en veroordeeld. In Athene was het de gewoonte om de doodstraf voor bepaalde filosofische opvattingen te voltrekken door dollekervel (een soort vergif).
Socrates had de kans om zijn straf te ontlopen, maar hij weigerde dapper om te vluchten. Plato zei later dat Socrates liever in Athene wou sterven dan in ballingschap te leven.

Socrates in het heden

Socrates leeft in het heden en in de toekomst voort vanwege zijn vragen. Hij kon geen genoegen nemen met de antwoorden die de astronomie, religie en wiskunde gaven en moedigde zijn stadsgenoten aan om kritische vragen te stellen over alles, goden, zichzelf, waarden enzovoort. Wat is goed? Wat is esthetisch? wat is rechtvaardig? Dat zijn enkele van de vragen die Socrates ons wil laten stellen, vragen die tegenwoordig nog steeds relevant blijken.
Het is dankzij Socrates dat filosofie zich bezighoudt met dromen, waarden en menselijke problemen.

Citaten

Enkele belangrijke citaten van Socrates op een rijtje.

• "Ik ben de wijste man die er is, want ik weet een ding en dat is dat ik niets weet."
• "Afgunst is de zweer van de ziel."
• "Sluit niet snel vriendschap, maar blijf een eenmaal gesloten vriendschap eeuwig trouw."
• "Ik ben geen Athener of Griek, maar een wereldburger."
• "Een leven dat niet kritisch naar naar zichzelf kijkt, is het niet waard geleefd te worden."
• "Men dient te eten om te leven en niet te leven om te eten."
• "Mijn geloof is dat het goddelijk is om niets te verlangen."
• "Denk voor uzelf als u zichzelf wilt vinden."
• "Een mensenleven is als een dauwdruppel op een blad."
• "Er gaat niets boven rechtvaardigheid."
• "Wees zoals je wilt zijn."
• "Schoonheid is een tirannie van korte duur."