Moordenaars in Nederland

Het is iets waar we allemaal bang voor zijn: de dreiging van een moordenaar. Wat is er bekend over moordenaars in Nederland? Wat voor soorten moordenaars en moorden bestaan er?

Moord

Definitie van moord: moord is de op onwettige wijze opzettelijk en met voorbedachte rade beëindiging van het leven van een ander.

Moord is in Nederland strafbaar gesteld in artikel 289 van het Wetboek van Strafrecht:
'Hij die opzettelijk en met voorbedachte rade een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan moord, gestraft met levenslange gevangenisstraf of tijdelijke van ten hoogste dertig jaren of geldboete van de vijfde categorie.'

De elementen 'opzettelijk' en 'met voorbedachte rade' zijn van het grootste belang voor de bepaling of er een moord is gepleegd of niet. Bij niet-opzettelijkheid en als er geen voorbereiding heeft plaatsgevonden spreekt de rechter van 'doodslag.' De strafmaat voor moord is in het algemeen veel hoger dan die voor doodslag.
Tot het jaar 2001 bedroeg het aantal moorden (en doodslagen) in Nederland ongeveer 250 per jaar.
Dat aantal is teruggenomen in de periode tussen 2001-2010: het gemiddeld aantal moorden is nu 150-180 per jaar.

Registratiesystemen in Nederland met betrekking tot moorden

Het is verbazingwekkend hoe weinig er bekend was over gepleegde moorden in Nederland tot 2001. In 2010 zijn er de volgende 'databanken' bekend:

Systeem Cees Roos: voor de periode 1992–1995 zijn de gegevens verzameld door de Haagse rechercheur Cees Roos, die in zijn vrije tijd een moordbestand voor de politie bijhield. De informatie kreeg hij uit landelijke kranten en via contacten met collega’s. Vanaf 1996 is het beheer van het bestand overgegaan naar de groep Moord en Zeden van de Dienst Nationale Recherche Informatie (NRI) van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD). Dit systeem bevat:

• datum waarop de moord is gepleegd
• de vindplaats van het slachtoffer
• het gebruikte wapen.
• Ook worden kenmerken van slachtoffers en daders geregistreerd als geslacht, leeftijd, ras en nationaliteit.

Violent Crime Linkage Analysis System (VICLAS). Het VICLAS systeem is van de NRI. Sinds 1997 houdt de groep Moord en Zeden van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) een gegevensbestand bij waarin zeer gedetailleerde gegevens worden opgenomen van zedenzaken. Hieronder vallen ook de moordzaken waarbij slachtoffers met seksuele bedoelingen zijn benaderd ofwel zijn aangerand en/of verkracht.

Het databestand ‘OM-data’ van het Openbaar Ministerie (OM). Om niet steeds terug te hoeven gaan naar de dossiers
en toch de voortgang van zaken te kunnen volgen, bestaat bij het OM sinds 1992 een computerregister van strafzaken onder de naam ‘OM-data’. In dit register staan de verschillende gegevens over de ‘doorloop’ van de moordzaak.

Gegevens van het Strafregister van de Dienst Centrale Justitiële Documentatie van het ministerie van Justitie. Bij de Dienst Centrale Justitiële Documentatie van het ministerie van Justitie in Almelo zijn alle strafbladen van alle Nederlanders gearchiveerd en geregistreerd. Bij deze dienst vragen gemeenten gegevens op wanneer ingezetenen een ‘verklaring omtrent gedrag’ verlangen.

Categoriën van moordenaars

Er zijn moordenaars die eenmalig een moord plegen en er zijn moordenaars die meerdere mensen ombrengen.
Het is moeilijk om moordenaars in categoriën onder te brengen. Motieven zoals wraak of verregaande frustratie overlappen elkaar meer dan eens.

Moorden gecategoriseerd op motief:

• Sexmoord: de dader vermoordt het slachtoffer na sexuele handelingen met het slachtoffer te hebben verricht.
• Prostititiemoord: de dader vermoordt specifiek een prostituee. Hij zoekt zijn slachtoffer gericht in deze groep.
• Lustmoord: de dader vermoordt het slachtoffer omdat de moord op zich lust in hem opwekt en die lust bevredigt.
• Wraakmoord: de dader moordt uit pure wraakgevoelens jegens het slachtoffer.
• Moord uit ruzie: deze moorden kunnen vaak onder doodslag gekwalificeerd worden, ze ontstaan uit ruzie ter plaatse.
• Moord/suïcide of familiedrama: de dader doodt een of meer familieleden en vaak daarna zichzelf.
• Roofmoord: het motief voor de moord is vaak de roof zelf. De dader wil niet herkend worden na de roof.
• Aanslag: de dader pleegt een moord tegen iemand waartegen hij rancune voelt, vaak hooggeplaatste personen.
• Politieke moord: de dader pleegt de moord uit puur politieke redenen van hemzelf of anderen die hem ertoe aanzetten.
• Liquidatie: het door moord verwijderen van het slachtoffer uit een specifieke groep.
• Huurmoord: moord in opdracht en voor geld.
• Moord in de criminele sfeer : moord vanwege criminele motieven, vaak overlapt door liquidatie.
• Moord uit kannibalisme: de dader vermoordt het slachtoffer om het daarna (gedeeltelijk) op te eten.

Moorden gecategoriseerd op hoeveelheid vermoorde mensen:

• Seriemoorden: een serie moordenaar pleegt diverse moorden afzonderlijk van elkaar met een specifiek tijdsbestek ertussen. De seriemoordenaar neigt ernaar telkens dezelfde patronen te volgen voor zijn moorden. Vaak maakt het de seriemoordenaar niet uit wie hij vermoordt. Men onderscheidt de ordelijke en de wanordelijke seriemoordenaar.
• Massamoorden: worden het vaakst gepleegd in oorlogssituaties en bij massale geweldconflicten. Bij massamoorden is er in het algemeen sprake van meerdere moordenaars. Grote aantallen omgekomenen bij massamoorden wordt ook wel genocide genoemd. (=volkerenmoord). Massamoorden vallen in het algemeen onder de categorie oorlogsmisdaden.
• Terroristische aanslagen: bij dit soort aanslagen is het de moordenaar(s) onverschillig wie er gedood wordt, zolang het er maar zoveel mogelijk zijn. De terroristische aanslagen worden in het algemeen gepleegd in verband met politieke- en niet zelden religieuze motieven.
• Spree-moorden: spree is de onvertaalde variant van 'rondzaaien.' De moordenaar gebruikt zoveel mogelijk wapengeweld en ammunitie om in relatieve korte tijd zoveel mogelijk mensen om te brengen. De spreemoordenaar voelt een afkeer van alle mensen en degenen die hij meeneemt in de dood zijn vaak 'toevallige' slachtoffers, die op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats waren. Spree-moordenaars plegen vaak zelfmoord na hun 'spree.'

De Nederlandse criminologie brengt levensberovingen onder in 5 categoriën van 'moordgroepen'

• Moorden in de familiesfeer
• Moorden in het criminele milieu
• Moorden bij ruzies
• Moorden in de seksuele sfeer
• De rest-categorie

Moorden in de familiesfeer

• Het grootste deel van de moorden in de familie-/relatiesfeer betreft partnerdoding: moord waarbij de ene (ex-)partner de andere (ex-)partner vermoordt.
• Ook moordzaken waarbij rivalen in de liefde worden vermoord, zijn hierbij ingedeeld.
• Tezamen vormen de slachtoffers van partnerdoding en doding van rivalen bijna een vijfde van alle moordzaken in Nederland (20 pct).
• In de familie-/relatiesfeer vinden ook kinder- en ouderdodingen plaats, die ongeveer 5 procent van alle moorden uitmaken.
• Bij de resterende moordzaken in de familie-/relatiesfeer zijn anderen dan partners, ouders en/of kinderen om het leven gebracht. (B.v. broers, zussen, ooms en tantes.)
• Ook gevallen van eerwraak en bloedwraak worden bij deze categorie gerekend.

Moorden in het criminele milieu

De dader en/of het slachtoffer waren in deze categorie bij criminele praktijken betrokken.
Het grootste deel van deze categorie is drugs-gerelateerd:

• drugsverslaafden die elkaar vermoorden,
• verslaafden die hun dealers vermoorden,
• handelaars in drugs die elkaar vermoorden.

Ook andere afrekeningen in het criminele milieu vallen hieronder (wraak en liquidatie bijvoorbeeld). Van alle moordzaken behoort ongeveer 11 procent tot deze categorie.
Daarnaast worden roofmoorden onderscheiden. Bij ongeveer 7 procent van alle moorden is sprake van een roofmoord. Hierbij vielen slachtoffers tijdens berovingen, overvallen en inbraken.

Moorden bij ruzies

Een conflict tussen vrienden, kennissen of onbekenden leidt tot een gewelddadige dood. Hierbij worden alleen die gevallen van moord en doodslag opgenomen waarbij daders en slachtoffers geen naaste familie zijn en elkaar niet uit het criminele circuit kennen. In de afgelopen tien jaar betrof het 20 procent van alle moorden.

Moorden in de seksuele sfeer

Hieronder worden moordzaken gecategoriseerd in de prostitutiesfeer en/of moordzaken waarbij slachtoffers zijn aangerand of verkracht. Dit is in ongeveer 4 procent van alle moordzakent het geval.

De rest-categorie

Alle moorden die niet vallen onder familiedrama, moorden in het criminele milieu, moorden bij ruzies en moorden in de seksuele sfeer worden gecategoriseerd onder de 'rest-categorie. De rest-categorie bevat ongeveer 10 procent van de begane moorden.
Bijvoorbeeld een lust-moord hoeft niet specifiek een seksuele moord te zijn, en een liquidatie hoeft niet perse een criminele liquidatie te zijn.

Lees verder

• Achtergronden bij familiedrama's
• Profiling: research-technieken bij (serie)moordenaars
• Moord en levenslange gevangenisstraf
• Moorden in Nederland: feiten en cijfers