Vindplaats van fossielen: het bijzondere Omo

In de hoop wat meer te weten te komen over de voorvader van de mens besloot men in 1967 een groots opgezette expeditie uit te rusten om in Ethiopie naar hominide overblijfselen te zoeken. De bestemming was een afgelegen plaats in het zuidelijk deel van Ethiopie, dat Omo heet.

De aantrekkelijke kanten van Omo

Omo was om verschillende redenen aantrekkelijk. Zo was een van de leiders van de nieuwe expeditie (de Franse paleontoloog dr. Camille Arambourg) er 35 jaar tevoren al eens geweest en had toen geconstateerd dat er veel dierlijke fossielen waren. Bovendien was er een treffende overeenkomst met de Olduvai-kloof. Ook behoort Omo tot het geologische complex van de Grote Slenk.

De Grote Slenk

De Grote Slenk is een reusachtige scheur in de aardkorst die in zuidelijke richting door Afrika loopt. Deze slenk wordt voor een deel gemarkeerd door reeksen meren en rivieren, met steil oprijzende rotswanden. Een groot deel van de Grote Slenk staat nu droog, de meren zijn verdampt, een aantal rotsen is weggesleten en de stenen verbrokkelen onder de brandende zon. De Grote Slenk is een onherbergzaam deel van de aardkorst, waar nog steeds immense krachten aan het werk zijn. Lange tijd is het een centrum van vulkanisme geweest. Het ziet er door de kegelvormige rotsen en de vele kraters pokdalig uit.

Overeenkomst tussen Olduvai-kloof en Omo

Beide gebieden waren in het verleden veel toegankelijker dan zij nu zijn. Er was een waar netwerk van rivieren en veel meer groen, waardoor er meer dieren een bestaan konden vinden. Zo boden beide plaatsen de weelderige oeverbegroeiing (die de overgang vormde van steppe naar woud), waarvan aangenomen wordt dat de vroege hominiden er zich zeer thuis voelden.

Olduvai-kloof

Tegenwoordig is er helemaal geen rivier meer in de Olduvai-kloof (behalve bij een stortvloed) hoewel de kloof zelf door een rivier werd uitgeslepen. Alleen is er nog rots, hitte en fossielen. Dank zij de vulkanische werking in de omgeving, heeft de Olduvai-kloof haar onschatbare lagen dateerbare vulkanische as (evenals Omo).

Omo

In Omo is het nog heter dan in de Olduvai-kloof. Er komt nog wel een rivier, die ontspringt in de Ethiopische hooglanden en naar het Rudolfmeer (net over de grens van noordelijk Kenia) stroomt. Het Rudolfmeer zelf is de afgelopen 4 miljoen jaar tweemaal groter geworden en weer gekrompen. Het is nog steeds een behoorlijk groot meer (275 kilometer lang), maar het is maar een fractie van wat het voorheen was. Het meer wordt nog steeds kleiner. Het woeste land er omheen is voor een groot deel nog niet onderzocnt.

Het onderscheid tussen Olduvai-kloof en Omo

Behalve de overeenkomst met Olduvai, is Omo ook anders. Juist de verschillen maakten Omo zo bijzonder aantrekkelijk voor de nieuwe expeditie.

Onderscheid in strata

De Olduvai-kloof
In de Olduvai-kloof zijn de meest nauwkeurige en bruikbare gedeelten van het vulkanische tijdschema samengeperst in een periode van 200.000 jaar. Deze lagen zijn nog geen 2 miljoen jaar oud en niet veel meer dan 35 meter dik.
Omo
In Omo zijn de strata die worden onderzocht meer dan 650 meter dik en omspannen een veel groter tijdvak. Bovendien bevatten zij een zeer groot aantal lagen vulkanische as. Deze komen met verschillende tussenpozen voor, sommige niet meer dan 100.000 jaar uiteen, andere verder uit elkaar en alle te dateren met kalium-argon methoden. Ook hoeft er in Omo zelfs niet gegraven te worden om dieper in de tijd door te dringen. In het verleden zijn de lagen omhooggedrukt en ze vormen nu een hoek met het aardoppervlak.

Onderscheid in tijdvak

Het meest belangrijke is wel dat de Omo reeks ongeveer begint waar Olduvai ophield (ongeveer 2 miljoen jaar geleden) en van daar af verder terugloopt. Hoe ver moest worden onderzocht door een team geologen. Hun belangrijkste taak was het om de geschiedenis van de gesteenten van het hele gebied te ontrafelen, zodat alles behoorlijk kon worden gedateerd. Dat is ook gebeurd. De laagste fossielen laag blijkt meer dan 4 miljoen jaar oud te zijn (tweemaal zo oud als wat dan ook in de Olduvai-kloof!)