Vondst van de Homo habilis

De superrobuste mensaap Zinjanthropus boisei (die door het antropologen echtpaar Leakey gevonden was tesamen met een aantal werktuigen in de Olduvai-kloof) leek de strijdvraag te beslissen of deze mensaap als een van de directe voorvaderen van de mens moest worden beschouwd. De geleerden leken gedwongen zich daarbij te moeten neer te leggen, hoe moeilijk het ook te verteren was.

De 'handige' mens

Zoals zo vaak het geval geweest is bij de bestudering van de oermens, wordt de soep niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend. En zo bleek ook in dit geval weer dat iets wat aanvankelijk zeer slecht te verteren leek, later best blijkt mee te vallen.Na de vondst in de Olduvai-kloof in Afrika vond het echtpaar Leakey (een jaar nadat zij hun eerste schedel gevonden hadden) weer een schedel. Deze was ook 1,75 miljoen jaar oud, maar behoorde toe aan een fijngebouwd type en leek zelfs meer op de moderne mens dan de fijngebouwde Zuidafrikaanse exemplaren. De schedel leek zelfs voldoende menselijk om hem van de Australopithecinae af te splitsen. Leakey was van mening dat het geen mensaap was, maar een echte mens en dus in het genus Homo moest worden ondergebracht. Daarom doopte Leakey zijn vondst Homo habilis (de handige mens). Dit ter ere van het feit dat hij werktuigen gebruikte.

Homo habilis gebruiker van de werktuigen

Dat de Homo habilis en niet de superrobuuste Australopithecus boisei de gebruiker van de werktuigen was geweest, staat nu vrijwel vast. Het echtpaar Leakey verzamelde vervolgens in de Olduvai-kloof een hele serie 'habilis'-fragmenten, die erop duidden dat dit type daar meer dan een half miljoen jaar geleefd had. Al die tijd hadden zij ongeveer dezelfde primitieve werktuigencultuur en langzaam evolueerden zij tot zij sterk leken op de homo erectus.

Ontdekking van Homo erectus-fossielen

De ontdekking van homo erectus-fossielen (ook in de Olduvai-kloof) die een periode omspanden van meer dan een miljoen tot minder dan een half miljoen jaar geleden, leidde tot het sterke vermoeden dat de ene groep uit de andere ontstaan was.

Homo habilis niet gemakkelijk erkend

De Homo habilis was primitief en had een kleine herseninhoud. Veel antropologen gaven er de voorkeur aan de Homo habilis te zien als een ontwikkeld type van de fijngebouwde Australopithecus africanus en vonden dat hij de Homo-status totaal niet verdiende. Veel hedendaagse antropologen zien hem nog zo. De verheffing tot afzonderlijke soort is omstreden geweest vanaf de dag dat hij gedoopt werd.

Homo habilis: aftakking of afstamming?

Dit hangt er helemaal van af hoe de Homo habilis wordt bekeken. Wordt hij beschouwd als een zijtak van de Australopithicus africanus (dat wil zeggen dat hij als africanus doorgaat), dan moet er op de evolutielijn een zijtak worden aangegeven. Als hij echter wordt bekeken als een afstammeling van de africanus (waarbij zijn mensachtige hoedanigheden in verloop van tijd herkenbaarder worden), dan is er geen vertakking. In feite gaat het ene type alleen maar langzaam over in het andere.

In hoeverre is de Homo habilis menselijk?

Wordt de Homo habilis vergeleken met de uitgesproken menselijke wezens die na hem kwamen, dan lijkt de hij nauweljiks menselijk. Wordt hij echter vergeleken met de primitievere typen die hem vooraf gingen, dan wordt zijn menselijkheid ineens duidelijker. Deze verwarrende verschuiving van perspectief doet zich altijd voor bij het nagaan van een reeks fossielen die door directe afstamming aan elkaar verwant zijn. De verschillen tussen die fossielen zijn gradueel (niet absoluut) en zullen veel duidelijker worden naarmate wordt voortgeschreden in de tijd.

Duidelijker kenmerken van de hominiden

Voor de hominiden zijn enkele van de wat meer uitgesproken kenmerken:

• Een steeds grotere herseninhoud
• Een minder uitstekende beenwal boven de ogen
• Een wat fijnere kaak
• Langere benen

Opmerking
Bekend is dat de verschillen tussen fossielen die door directe afstamming aan elkaar verwant zijn gradueel zijn. Bekend is ook welke de meer uitgesproken kenmerken voor hominiden zijn. Maar waar wordt de grens getrokken tussen mensaap en mens? Deze moeilijke vraag komt steeds weer terug. Toch is het niet de goede vraag. Omdat alle organismen een samenstel van kenmerken bezitten, waarvan er vele in een verschillend tempo evouleren, zal het trekken van een grens (die gebaseerd is op die kenmerken) altijd moeilijkheden veroorzaken.