Zelfontwikkeling en filosofie: Welke literatuur?

Zelfontwikkeling is mogelijk op diverse niveau's en manieren. In dit artikel zullen een aantal boeken naar voren komen die daarin een grote rol kunnen spelen. Hierbij is bewust een keuze gemaakt uit een aantal verschillende en toegankelijke auteurs. Niet alleen is er een rol weggelegd voor de ontwikkeling van de eigen geest, maar ook voor kennis die een voordeel kan geven in intermenselijke relaties.

Candide of het Optimisme (Voltaire)

In Candide geeft Voltaire kritiek op de wereld die hij om zich heen ziet. Vooral bekritiseert hij de visie van de filosoof Leibniz, die beweert dat de wereld de beste is van alle mogelijke werelden. Alles wat gebeurd is volgens deze Leibniz uiteindelijk voor het goede. Voltaire ziet dit echter anders en beschrijft de ellende die er overal in de wereld is. De hoofdpersoon leert ook door het boek heen dat de levensbeschouwing van Leibniz (in het verhaal Pangloss) de verkeerde is. Tevens wordt de katholieke kerk sterk op de proef gesteld, juist het denken via het gezonde verstand en de ratio wordt door Voltaire geprefereerd.

De Vreemdeling (Camus)

Meursault, de hoofdpersoon van het boek, is een wereldvreemd persoon. Hij zegt wat hij vindt tegen iedereen. Zichzelf anders voor doen dan dat hij daadwerkelijk is beschouwd hij als immoreel. In zijn ogen is het bestaan op aarde nutteloos, het heeft totaal geen zin. Het zal juist deze levenshouding zijn die hem uiteindelijk in de problemen brengt. Dit boek beschrijft op perfecte wijze het absurdisme als stroming waarin het leven geen zin heeft, en waarin een zogenaamde absurde held degene is die dit beseft, maar toch door wilt leven.

Rat (Zaniewski)

De rat wordt als wezen door velen veracht, maar door deze auteur op een uiterst bijzondere wijze neergezet. Hierin wordt het leven van een rat beschreven, vanuit de rat zelf. Opmerkelijk is het om in deze wereld te treden en de overeenkomsten met het menselijke leven te bemerken, zowel de rat als de mens hebben de wereld in bezit genomen en hebben psychologisch en biologisch veel overeenkomsten. Volgens Zaniewski wordt het dan ook tijd dat we het idee achter ons laten dat de geciviliseerde wereld de perfecte levensvorm is. We zijn slechts één van de vele diersoorten.

Justine of de Tegenspoed der Deugdzaamheid (de Sade)

De auteur, markies de Sade, is één van de meest controversiële personen in de geschiedenis. Zijn boeken staan vol van de meest bizarre seksuele handelingen die er te verzinnen zijn, van sadomasochisme tot pedofilie tot sodomie: iedere pagina is van martelingen en seks doordrongen. Markies de Sade is dan ook een libertijn in hart en nieren: God bestaat niet en iedere onderwerping aan regels en wetten is ondenkbaar. De mens is een wilde diersoort die als doel heeft zijn medemensen te gebruiken om er zelf beter van te worden. De christelijke moraal is tegen de natuur in, alleen de natuur mag namelijk een moraal opleggen. Alles wat de natuur toestaat, is dan ook in het leven toegestaan. De christelijke moraal is volgens de Sade een verschrikkelijke kunstmatige dwangbuis, juist het bestaan van die moraal geeft anderen de macht om zich uit te leven zonder gevaar voor consequenties: In het boek zien we dan ook geestelijken, adel en zelfs de paus die mensen gebruiken om zich seksueel uit te leven, te martelen en de omgeving te gebruiken voor eigen genoegen. De macht die deze mensen zich volgens de christelijke moraal toegeëigend hebben is dan volgens Markies de Sade ook totaal in tegenspraak met de natuur, zij zijn net zo erg als andere mensen slechts wilde beesten. Ze verdienen deze macht over anderen dan ook totaal niet.

Perzische Brieven (Montesqieu)

In Perzische Brieven krijgen we van de auteur een spiegel voorgeschoteld. Twee perzen bezoeken de westerse wereld en kijken hun ogen uit, vanuit hun visie krijgen we de bizarre en vreemde gebruiken te horen die we in onze wereld gewoon zijn. Tegelijkertijd krijgen we ook te horen wat de Islamitische wereld voor vreemde gebruiken heeft voortgebracht, de twee Perzen zijn voortdurend aan het vergelijken. Toch is er volgens Montesquieu geen beschavingsvorm die boven een andere gezet kan worden. Iedere vorm van beschaving heeft vanwege bijvoorbeeld rijkdommen, klimaat of religie een bepaalde vorm aangenomen. Vanuit één beschavingsvorm gekeken kan een andere vorm nooit objectief beoordeeld of veroordeeld worden.

Beware of God (Shalom Auslander)

De schrijver heeft in dit boek enkele korte humoristische verhalen bij elkaar verzameld. Het geloof wordt in ieder van deze verhalen sterk op de hak genomen, wat al snel tot de conclusie leidt dat deze auteur niet wil hebben dat wij het geloof te letterlijk en te serieus nemen. Het gaat echter verder dan dit, niet alleen god moeten wij niet te serieus nemen, maar iedere autoriteit. Zodra we immers deze figuren teveel vereren kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan.

De Naakte Aap (Desmond Morris)

In dit boek wordt de enige apensoort zonder haar beschreven, de mens. De meeste aspecten van het menselijk leven passeren de revue: hoe is de mens ontstaan, hoe voed de mens de jongen op, hoe verzorgt de mens zich en wat zijn de seksuele gewoontes van deze apensoort. Zowel verschillen als gelijkenissen worden regelmatig aangehaald, maar er kan uiteindelijk wel geconcludeerd worden dat de naakte aap meer succes heeft dan de andere soorten. Toch zijn we nog niet zo ver geëvolueerd als dat we denken.

Het Slot (Kafka)

Kafka staat bekend om de vrees die hij had en uitte tegen de steeds sterker wordende bureaucratie. Juist deze bureaucratie kan de mens beperken in nodige vrijheden en uiteindelijk zelfs verstikken. De bureaucratie en de onpersoonlijke samenleving werken tegen het individu, welke vervult raakt van hopeloosheid. Ondanks de verstikkende bureaucratie is een individu echter nog steeds verantwoordelijk voor de eigen acties en daden.

Hondenhart (Michael Bulgakov)

Het verhaal speelt zich af in het Rusland na de revolutie. Een straathond genaamd Sjarik wordt gebruikt door een professor om experimenten op uit te voeren, uiteindelijk wordt er dan ook de hypofyse van een mens geïmplanteerd in de hond. Deze ontwikkeld zich tot een mens, echter gedraagt deze zich nog steeds sterk als een hond. Vloekend en met een simpele denkwijze staat deze symbool voor het ongecultiveerde proletariaat in Rusland dat weigert zichzelf te ontwikkelen of aan cultuur deel te nemen. De professor daarentegen is een uitermate verwaand persoon met een sterke afkeer tegenover het proletariaat, die symbool staat voor de bourgeoisie. Het boek mond uiteindelijk uit in sterkte kritiek op de macht van het proletariaat in de Sovjet-Unie.

The Definitive Book of Body Language (Allen en Barbara Pease)

Dit boek is een handleiding voor lichaamstaal. Hoe we aan de hand van de lichaamstaal de ware intenties van een persoon kunnen lezen of zijn/haar ware gevoelens onderkennen wordt hierin duidelijk omgeschreven. Daarnaast biedt het boek ook houvast om onszelf op een positieve manier te kunnen presenteren. Uiteindelijk heeft dit boek in het intermenselijk contact een zeer positieve uitwerking, het is immers niet de taal waarmee we het grootste gedeelte van de boodschap uitdrukken, maar het lichaam.