Montesquieu: motor van de beschaving

Dankzij Montesquieu kennen wij tegenwoordig het begrip Trias Politica, waarbij een scheiding van de wetgevende, uitvoerende en de rechterlijke macht de oplossing bied voor het probleem van despotisme en tirannie. De huidige westerse democratieën zijn dan ook grotendeels op dit principe gebaseerd.

Perzische brieven

Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu werd geboren op het kasteel la Brède op 18 januari 1689. Hij begon een studie op het Collège de Juilly (een katholieke school) en verhuisde na de dood van zijn vader in 1713 naar zijn oom. Enkele jaren later trouwde hij met Jeanne de Lartigue, wat hem een aanzienlijke bruidschat opleverde, op zijn 26ste. Het jaar erop stierf ook zijn oom en erfde hij niet alleen zijn ooms fortuin, maar ook de titel Baron de Montesquieu. Onder deze naam staat hij tegenwoordig bekend.

Zijn boek Perzische Brieven (Lettres Parsanes) uit 1721 leverde hem grote naamsbekendheid op. In dit boek bezoeken twee Perzen Europa en beschrijven ze de Europese gewoontes vanuit hun eigen culturele bril. Het resultaat is een boek dat een spiegel voorhoudt aan de Europeanen. Dit boek is gezien de huidige spanningen tussen Westerse en Oosterse, met name Islamitische, culturen nog steeds een actueel en goed leesbaar boek.

Visie op geschiedenis

Na het succes van Lettres Parsanes kwam Montesquieu met een ander invloedrijk boek : Considérations sur les causes de la grandeur des Romains et de leur décadence. Hierin wordt de visie van Montesquieu op geschiedenis duidelijk. Montesquieu is van mening dat individuele personen of gebeurtenissen veel minder invloed op de geschiedenis hebben dan door velen gedacht werd. Volgens hem is het zo dat als één persoon een grote verandering kon bewerkstelligen dat er dan al een achterliggende oorzaak was waardoor dat mogelijk was. Dit wordt in het boek voortdurend geïllustreerd aan de hand van voorbeelden uit het Romeinse rijk. De opkomst van Caesar bijvoorbeeld was niet de reden die de geschiedenis veranderde, maar de honger naar macht die toentertijd sterk heerste binnen de Romeinse rijk.

Over de geest van de wetten

In 1748 kwam zijn bekendste werk uit: De l’esprit des lois, in het Nederlands bekend onder de titel Over de geest van de wetten. Dit boek bestudeerd de verschillende politieke en sociale stelsels die er door de geschiedenis geweest zijn, en onderscheid hierin de Republiek, de Monarchie en het Despotisme. Hierin bepleit Montesquieu ook de scheiding van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, als noodzakelijkheid om tirannie te voorkomen. Deze drie machten moeten elkaar controleren, om te zorgen dat geen van de drie de bovenhand kan krijgen. Daarnaast keert hij zich in dit boek ook sterk tegen de slavernij en de wil hij de vrijheid en de gelijkheid van de massa vergroten. Een ander belangrijk punt wat wordt aangehaald is de proportionaliteit van het strafrecht. Een straf moest recht doen aan de slachtoffers, maar moest ook in verhouding staan met het gepleegde delict. Hij was tegen folteren, maar had liever geldboetes daarvoor in de plaats. Daarnaast werd er scherpe kritiek geleverd op straffen tegen hekserij, heiligschennis en majesteitsschennis. Deze dienden volgens Montesquieu niet door het wereldlijk recht behandeld te worden.

Hoewel de kerk, naast andere werken van Montesquieu, die boek in 1751 op de lijst van verboden literatuur zette, werd het toch een invloedrijk werk. Catherina II van Rusland werd erdoor beïnvloed, net als de kolonies in Amerika: die hier later hun grondwet op zouden baseren. Ook andere westerse democratieën zijn gebaseerd op de ideeën van Montesquieu en John Locke. In 1728 werd Montesquieu verkozen tot lid van de Académie Française, een zeer prestigieus instituut dat zich bezighoud met de promotie van onder andere Franse literatuur.

Door een hoge koorts stierf Montesquieu in 1755. Hij was toen door een aandoening al blind geworden. Montesquieu ligt begraven in de Église Saint-Sulpice in Parijs. Zijn werk heeft een grote bijdrage aan de Franse Verlichting geleverd en de basis gelegd voor de huidige westerse staatsvormen.