De filosofie van Voltaire (1694-1778)

François-Marie Arouet, beter bekend als Voltaire, kwam ter wereld in de (toen al) metropool Parijs in 1694. Zijn familie was welvarend en zeer erkentelijk in hogere kringen. Hij kwam uit een familie van juristen, en verwacht werd dat ook hij een juridische carrière zou bewerkstelligen. Voltaire rebelleerde en werd schrijver, iets wat schaamte teweegbracht bij zijn welgestelde familie. Hij bleef zijn leven lang rebelleren tegen alles wat als vanzelfsprekend werd geacht. Het bracht hem roem, erkenning maar tegelijkertijd ook narigheden.

De rede

Voltaire is onmogelijk te classificeren, hij is simpelweg te breed georiënteerd en had over elk denkbaar twistpunt wel een mening. Die mening kende echter wel zijn oorsprong uit de rede. De rede was het stokpaardje van Voltaire, dit bleek al uit de zin die het meest gelieerd is aan Voltaire; ''Ik ben het niet eens met wat u zegt, maar ik zal het recht om het te zeggen tot de dood toe verdedigen''. Deze zin is geen citaat van Voltaire, maar van Evelyn Beatrice die hem op deze manier krachtig samenvatte. Hij legde de basis voor de vrijheid van meningsuiting die heden ten dage in onze grondwet is verankerd. Voltaire ging (zij het gedwongen) tot tweemaal toe naar Engeland, omdat hij werd verbannen uit Frankrijk door zijn kritische teksten die hij schreef over Frankrijk en haar monarchie, religieuze instellingen en het streven naar gelijkheid en vrijheid van meningsuiting. Hij zag Engeland als verder gevorderd dan Frankrijk, en prees John Locke en andere empiristen, omdat zij niet zomaar alles voor waar aannemen.

Empirie stuwt vooruitgang

Volgens Voltaire lag het bewijs dat empirie vooruitgang biedt in simpele verschijnselen uit de natuur. Moeders uit de Turkse hooglanden ontdekten dat ze hun dochters als slavinnen voor meer geld konden verkopen (iets wat vaak voorkwam in die contreien) als zij niet waren gemarkeerd door littekens van een zware variant van de pokken. Een ziekte die toen wijdverspreid door Europa menigeen verminkte. De mildere vorm van de pokken bracht echter minder littekens voort en men kon er gemakkelijk van genezen. Verder, wisten de Turkse moeders, word je als gevolg van een besmetting met de pokken, je leven lang immuun voor elke variant van deze ziekte. Het lichaam leert de ziekte kennen en vindt een manier om er immuun voor te geraken. De vrouw van de ambassadeur uit Engeland bracht deze kennis naar haar land en begon mensen met deze lichte variant in te enten. Uiteindelijk resulterend in drastisch lagere sterftecijfers. Volgens Voltaire moeten hypotheses altijd aan de empirie worden blootgesteld.

Invloed en standpunten

Voltaire wordt wel 'de vader van de Franse verlichting' genoemd. Hij heeft enorm veel betekend voor de ontwikkeling van de westerse beschaving en is tot op de dag van vandaag een inspiratie voor denkers en schrijvers. Hij adoreerde de Engelse tolerantie, erkenning van het genie en de verspreidheid van kerkinstellingen. Eén kerk leidt tot tirannie, twee leidt tot bestrijding (Frankrijk, Nederland) en dertig kerken houden zichzelf in evenwicht. Hij raakte in de knel in zijn werk Lettres Anglaises waarin hij de Engelse en Franse politiek tegen elkaar afzette. Ze zouden strijdig zijn met de Franse zeden, godsdienst en gezag. De brieven werden ceremonieel verbrand. Voltaire nam verder de volgende standpunten in;

• Verdediger van mensenrechten
• Religieuze tolerantie
• Tegen de doodstraf
• Hygiënische vooruitgang stimuleren
• Strevend naar sociale rechtvaardigheid

Hij uit dit keer op keer in zijn bekendste werken; Lettres philosophiques (1734), Oedipe (1718), Dictionnaire philosophique (1765).

Deïsme

Voltaire was aanhanger van de religieus-filosofische stroming deïsme. Het deïstische gedachtegoed stelt dat de wereld is geschapen door God, maar dat de natuurwetten sindsdien de rest regelen. God grijpt niet in, en beperkt zich tot schepper. Het deïsme won aan populariteit in de verlichting, onder andere omdat Voltaire deze religieus-filosofische stroming populariseerde. In wezen vallen God en de natuur volgens dit gedachtengoed dus samen. De natuur is geschapen door God, maar dat betekent niet dat de natuur God is. Het pantheïsme (panentheïsme) zegt daarentegen wél dat alles en iedereen God is. God is volgens deze stroming immanent en alomvattend.