Betrouwbare datering van het grootste belang

De studie van de prehistorische mens is vanzelf sprekend voor een heel groot deel de studie van zijn fossiele overblijfselen. Wil je begrip krijgen over wie onze voorouders waren en hoe ze eruit zagen, dan moet je de stukjes en beetjes die er van hen zijn overgebleven kunnen interpreteren. Om dat goed te kunnen doen moet je weten hoe oud die fossielen zijn.

Als de reiniging van een oud wandtapijt

Het belangrijkste van fossieldatering is dat alles als een legpuzzel in elkaar moet passen. Je zou de geleidelijke onthulling van de evolutiegeschiedenis van de mens kunnen vergelijken met het reinigen van een oud wandtapijt dat overdekt is met een laag stof en modder. Situeer dan de moderne mens bovenaan het wandtapijt en de meest primitieve voorouders aan de onderzijde ervan. Let erop dat het hele wandtapijt teer is, vooral aan de onderkant ervan. Je moet het dus voorzichtig reinigen om beschadigingen te voorkomen. Natuurlijk neemt zo'n reinigingsproces een lange tijd in beslag.

Problemen die je kunt tegenkomen

Er is geen zekerheid te geven dat het stukje dat je hebt uitgekozen om mee te beginnen, nadat je het hebt schoongemaakt iets zal laten zien dat je kunt herkennen. Die plek kan bijvoorbeeld kaal zijn of er kan een gat in zitten. Maar het kan ook een fragment zijn van een van de figuren van de afbeelding. Dat fragment kan zo klein en raadselachtig zijn dat het op dat moment geen betekenis heeft. Maar er kan ook een hele figuur te voorschijn komen. Dat kan een totaal onverwachte figuur zijn, waarvan je de aanwezigheid niet kunt verklaren zonder dat je andere delen van het wandtapijt hebt schoongemaakt. Je kunt immers alleen in relatie met alle andere elementen een betekenisvolle conclusie trekken over bepaalde fossielen en pas dan kun je een behoorlijke stamboom van de mens opstellen.

De aanpak met betrekking tot datering

Het probleem van de datering wordt op drie manieren aangepakt:

Via de geologie

Via de studie van de aarde zelf kun je datering aanpakken. Deze methode houdt zich bezig met de locatie, de omvang en de aard van de verschillende lagen klei, slib, zand, lava, kalksteen en andere gesteenten en hun onderlinge verwantschap. Je weet al dat bepaalde processen (erosie, de opeenhoping van afzettingen op de zeebodem en de verharding daarvan door verhitting en druk) in een bepaald tempo plaatsvinden en dat tempo kun je meten. Vervolgens ga je ervan uit dat dezelfde processen in het verleden in een vergelijkbaar tempo plaats hebben gevonden. Ten slotte analyseer je deze lagen.

Opmerking
Stratigrafie is de naam voor een wetenschappelijke analyse en de beschrijving van de aardlagen. Stratigrafie maakt het mogelijk om je een ruw beeld te vormen van de vroegere geschiedenis van de aardkorst.

Via de bestudering van de fossielen zelf

In verschillende lagen komen verschillende fossielen voor. Zij evolueren in de loop van de tijd en geven op die manier zelf aanwijzingen. Zo kun je de evolutie van het paard erg goed achterhalen via de fossielen. In een tijdspanne van ongeveer 60 miljoen jaar ontwikkelde het paard zich van een viertenig dier (dat zo groot was als een kat) tot het grote eentenige dier van vandaag. De talrijke tussenliggende stadia (gevonden in verschillende geologische strata) vertellen je heel duidelijk het verhaal van het paard. Ieder ander fossiel van plant of dier dat in dezelfde laag voorkomt als een van die voorouderlijke paarden, kan als even oud worden beschouwd. Wanneer een fossiel eenmaal gedateerd is, kan het worden gebruikt om een ander fossiel te dateren enzovoorts.

Via de halveringstijd

Deze methode is gebaseerd op de wetenschap dat bepaalde radioactieve elementen in een constant tempo energie afgeven en door dit proces in een andere stof overgaan. Radium bijvoorbeeld gaat langzaam maar zeker in lood over. Als het constante omzettingstempo eenmaal bekend is, is het slechts een kwestie van laboratoriumtechniek om vast te stellen hoe oud een radiumdeeltje is. Dat doet men door te meten hoeveel ervan nog radium is en hoeveel al lood.

Opmerking
een radioactieve stof met een lange levensduur is kalium-40. Die stof is bijzonder bruikbaar omdat hij in vulkanische as en lava wordt aangetroffen. Fossielen die worden gevonden in zulk vulkanisch gesteente (of ingeklemd tussen twee lagen ervan) kunnen met opvallende nauwkeurigheid worden gedateerd.

Betrouwbare klokken

Op deze manier heb je betrouwbare klokken gevonden om de tijd te meten. Daarom kun je je nu met meer zelfvertrouwen wijden aan de fossielen van primaten om een antwoord te kunnen vinden op de belangrijke vraag hoe je apen, mensapen en mensen uit elkaar kunt houden. Natuurlijk is dat voor hedendaagse soorten helemaal geen probleem. Die fossielen zijn allemaal al zo ver geevolueerd, dat ze niet langer op elkaar lijken. Maar apen, mensapen en mensen hebben wel een gemeenschappelijke voorvader. Daarom gaan hun fossiele voorouders (naarmate je verder terug gaat in de tijd) steeds meer op elkaar lijken. Uiteindelijk kom je bij een punt waarop aap, mensaap en mens niet meer van elkaar te onderschijden zijn. Dus is het noodzakelijk om eerst een stamboom samen te stellen van fossiele primaten als je ooit wilt ontdekken hoe de hominide afstammingslijn verloopt.