Penningen van het Bataafsch Genootschap

In het tijdperk van de verlichting, tweede helft van de achttiende eeuw, werden overal in ons land genootschappen opgericht. Sommige van die genootschappen beschouwden hun organisatie belangrijker dan anderen. Misschien was dat ook wel zo met de wetenschappelijke genootschappen die in die tijd ontstonden. Wetenschapsbeoefening heeft immers een groot maatschappelijk belang en dat was niet altijd het uitgangspunt van de genootschappen.

Prijsvragen met gouden of zilveren penning

Een zichzelf zeer respecterend wetenschappelijk genootschap was het Bataafsch Genootschap dat is opgericht in 1769. De leden van dit genootschap wilden het welzijn van de mens bevorderen. Zij belegden vergaderingen en hielden voordrachten over maatschappelijke ontwikkelingen. Zoals de meeste genootschappen schreef het Bataafsch Genootschap prijsvragen uit. De bedoeling daarbij was dat auteurs via artikelen over wetenschappelijke vraagstukken hun visie kenbaar maakten en liefst ook nieuwe ontwikkelingen aankaartten. Een jury gaf als beloning een gouden of zilveren penning aan die auteur die volgens hen de meest waardevolle verhandeling had geschreven. Bovendien werd de bekroonde inzending opgenomen in een reeks verhandelingen die door hen werd uitgegeven.

Beste verhandeling kreeg goud

Een gouden erepenning werd toegekend aan degene die de beste verhandeling over het prijsvraagonderwerp had ingezonden. De winnaars daarvan konden: “de Eere en Belooning van Gouden en Zilveren Medailles, met hunne naemen daerop gegraveerd” genieten. Voor degene die naar beoordeling van de jury een verhandeling van iets mindere kwaliteit hadden ingediend, maar die toch als belangwekkend kon worden beschouwd, was een zilveren erepenning beschikbaar. Bovendien was een of twee keer per jaar een gouden erepenning beschikbaar voor iemand die een uitermate nuttige ontdekking of uitvinding had gedaan en deze “ter gemeenmaakinge medegedeeld” had aan het genootschap.

Prijsverschil goud en zilver

In de voorkant van de penningen werd meestal de naam van het genootschap geslagen terwijl op de achterkant de naam van de prijswinnaar kwam te staan. De voorkant bevatte ook een symbool dat verwees naar het bepaalde genootschap. Het was gebruikelijk dat de geslagen stempels in voorraad bleven bij de medailleur die op afroep de penning met de juiste naam leverde. Volgens bepaalde bronnen zou het Bataafsch Genootschap al van het begin af aan de prijswinnaars hebben aangeboden de gouden penning door een zilveren te vervangen. Het verschil in aanmaakkosten kreeg de winnaar dan in contanten uitgekeerd. Later is die mogelijkheid zelfs officieel vastgelegd in het herziene Plan en Grondwetten van 1843.

Medailleurs van het Bataafsch Genootschap

Het Bataafsch Genootschap heeft in zijn bestaan drie verschillende stempels laten maken waarmee de penningen werden geslagen. Twee daarvan dateren uit de achttiende en één uit de negentiende eeuw. De oudste penning is vermoedelijk vervaardigd naar een ontwerp van de Haagse medailleur Gijsbert van Moelingen. De tweede penning uit de achttiende eeuw is ontworpen door de toen zeer bekende medailleur Johann Georg Holtzey. Hij was de in 1729 te Amsterdam geboren zoon van een eveneens medailleur Matin Holtzey, die oorspronkelijk uit het Duitse Ulm kwam. Johann Georg heeft als muntmeester in Utrecht diverse penningen van hoge kwaliteit gemaakt. De derde penning is pas veel later in 1866 vervaardigd. Hij werd uitgevoerd door J.P. Menger (1818-1895) die een zeer productieve medailleur was. In zijn functie van stempelsnijder voor het Rijk heeft hij in de tweede helft van de negentiende eeuw ook veel Nederlands muntgeld gemaakt.

Drie gedenkpenningen

Naast de drie penningen die ofwel in zilver ofwel in goud werden gegeven aan de prijswinnaars heeft het Bataafsch Genootschap in zijn bestaan drie keer een gelegenheidspenning laten slaan. De eerste bij het honderdjarig bestaan in 1869. Die penning werd ook door J.P. Menger vervaardigd en uitgereikt aan alle leden. Toen het Bataafsch Genootschap in 1919 anderhalve eeuw bestond, werd wederom een speciale penning uitgebracht. Bij het 225-jarig bestaan is de derde gedenkpenning gemaakt omdat de Colleges van Directeuren en Administrateuren vonden dat de historische traditie van het Genootschap met de daaraan verbonden symboliek weerspiegeld moest worden.