Verlieskunde van H. de Mönnink: omgaan met crisis en verlies

Het verliezen van dierbaren of iets waardevols vormen de fundamenten van het psychische beleven en welbevinden. Gebeurtenissen die in het hart gekerfd worden. Het klinkt vreemd maar verlies of een crisis is bijvoorbeeld een voorwaarde voor groei maar het gaat helaas gepaard met pijn. Verliesgebeurtenissen worden ook wel herkenningspunten op de levensweg genoemd. Ervaringen met verlies en crisis zijn momenten in het leven waarin veel stress ervaren wordt. Mensen kunnen bijvoorbeeld ook hun huis, bedrijf, dier of iets ander waardevols verliezen waardoor men in een cirkel van crisis, rouw en stress terecht komt. Het kan zo ver gaan dat men er letterlijk en figuurlijk ziek van kan worden. Men ervaart pijnen op verschillende plekken van het lichaam. Hoofdpijn, rugklachten, maag en buikpijn komen vaak voor in stressvolle situaties. Het verlies versterkt het gevoel van angst en hopeloosheid die de leiding over het leven overneemt. Het is een proces van binding en scheiding.

Grondlegger van de verlieskunde: Herman de Mönnink

Herman de Mönnink is de grondlegger van de Verlieskunde Hij heeft in zijn boek, Verlieskunde, een handreiking voor de praktijk, zijn visie op verlies beschreven. In het boek komen belangrijke zaken aan de orde waar mensen bij verlies niet in staat zijn om zelf te doen. Het boek is voornamelijk gericht op de professional die in de praktijk te maken heeft met mensen die een verlies meemaken.

Crisis- en verliessupport

Omgaan met crisis en verlies kan heel complex zijn voor mensen. Volgens de Mönnink is het vaak nodig om een specialistische therapeut te raadplegen om met de crisis om te gaan. De reden hiervoor is dat oude onderliggende denkpatronen de crisis kunnen kunnen doen toenemen. Mensen die met verlies te maken krijgen hebben zelf niet altijd de vaardigheden om zichzelf te kunnen helpen. Het boek 'Verlieskunde' van Herman de Mönnik is speciaal voor de professional een praktisch en behulpzaam handboek voor in de praktijk. Het is een naslagwerk waarin ook verschillende culturen worden beschreven hoe die met crisis en verlies omgaan. Het boek stimuleert om de verlieskunde als een diepere support in de praktijk aan te reiken.

Impact van overlijden

Wanneer een dierbare overlijd kan dat grote impact hebben op de nabestaanden. Overlijden hoort bij het leven en we ontkomen er niet aan. Mensen hechten zich aan het leven en aan mensen maar, wanneer dat van elkaar wordt losgemaakt doet het pijn en verdriet. Als men geen hechting of binding heeft met iemand dan heeft overlijden ook geen impact omdat er niet iets wordt verbroken.

Ontstaan van verlies

Volgens de Mönnink kan verlies op twee manieren optreden: overgangsverlies en incidenteel verlies. Onder elk vallen verschillende gebeurtenissen.

Overgangsverliezen

• overgang van de moederschoot naar de wereld buiten de moeder
• Overgang naar pubertijd en volwassenheid
• Huwelijk
• Pensionering
• Overlijden

Overlijden en stress
Tijdens een overgangsverlies verandert de structuur van je leven enorm. Het proces waarmee een overgang afgerond wordt impliceert een verlies. De overgang van de moederschoot naar de kwetsbaarheid van de wereld zorgt voor onzekerheid. De moeder heeft een belangrijke rol in het loslaten van een kind. Wanneer dat niet goed gebeurt kan er stress of trauma ontstaan. Soms kan dit een levenslange invloed op iemands leven hebben. Overgangsverlies heeft net zoveel impact voor een persoon als een verlies bij een echt overlijden. Er moet afscheid van iets of iemand worden genomen waar men zeer aan gehecht was en, maakt dat de ander onzeker kan worden en zelfs hopeloos in een draaikolk van een trauma terecht komt.

Incidenteel verlies

Incidentele verliezen doen de richting van het leven drastisch veranderen. Hierbij denken we aan het overlijden van een kind, amputatie van een lichaamsdeel, vlucht uit een land. Het onvoorspelbare en onverwachte maakt een incidenteel verlies tot een zeer ingrijpende gebeurtenis die een leven lang bij kunnen blijven.

De kringloop van binding, scheiding en verliezen

Als verlies de ene kant is dan is hechting de andere kant. Zonder hechting is spreken over verlies niet mogelijk. Het leven bestaat uit een proces van bindingen aangaan. De kwaliteit van die binding heeft invloed op hoe men omgaat met verlies. Onderzoek van Bowlby heeft aangetoond dat hechting biologische voordelen heeft en tot ons erfgoed behoort. Al op jonge leeftijd gaan bindingen verloren. De baby uit de moederschoot, de peuter leert weglopen bij de ouder, in de puberteit leert men zich losmaken van de ouders. Scheiding en individuatie zijn nauw met elkaar verbonden. Wie vroeg leert omgaan met verlies bouwt bagage op voor latere verliezen.

Soorten van manifestatie van verlies

Er zijn verschillende vormen van verlies hoe die zich voordoen en de duur ervan. Sommige verliezen zijn bijvoorbeeld tijdelijk en een ander permanent.

Permanent en tijdelijk verlies
Overlijden en verwoesting van een dierbaar object zijn voorbeelden van permanent verlies. Tijdelijk verlies is bijvoorbeeld als iemand is zoekgeraakt en weer is gevonden. Ook verlies van een toekomstverwachting kan tijdelijk zijn door het ontwikkelen van een nieuw toekomstperspectief.

Tastbaar en onzichtbaar verlies
Bij verlies van een lichaamsdeel spreken we van tastbaar verlies. Het kwijtraken van idealen is een onzichtbaar verlies, dit onttrekt namelijk aan het zichtveld van de buitenwereld.

Primair en secundair verlies
Voor iemand met een lichamelijk handicap is verlies van lichamelijke functies een primair verlies. Het gevolg van dit primaire verlies, het kwijtraken van werk bijvoorbeeld, noemen we secundair verlies. Ook wel het domino of sneeuwbaleffect genoemd. Als er het ene verloren wordt volgt daardoor ook een ander verlies.

Partieel en meervoudig verlies
Als verlies betrekking heeft op één facet van het bestaan, zoals een belangrijk persoon, dan is dat partieel verlies. Meervoudig verlies is aan de orde bij rampen en oorlogen, omdat dit vele slachtoffers maakt en materiële verliezen heeft. Partieel verlies wordt bijvoorbeeld meervoudig verlies als men een kind verliest en dit echtscheiding tot gevolg heeft.

Oud, nieuw en toekomstig verlies
Oud verlies is datgene wat in het verleden heeft plaatsgevonden en vaak ook wordt overgedragen op het volgende geslacht. Actueel verlies is het overlijden, ontslag op staande voet. Toekomstig verlies is bijvoorbeeld de aankondiging van ontslag of een ongeneeslijke ziekte.

Geänticipeerd en schokkend verlies
Geanticipeerd verlies is verlies waar men zich op kan voorbereiden; zoals verhuizing, sterfproces. Schokkend verlies doet zich echter plotseling voor, bijvoorbeeld; moord, ongeluk. Anticipatie is dan niet meer mogelijk.

Reactief en participerend verlies
Als men niet zelf betrokken is bij een ongeluk spreken we van een reactief verlies. Wanneer men er wel bij betrokken is, dan is dat een participerend verlies. Bij echtscheiding kan het voor de initiatief nemende partner een participerend verlies zijn. Voor de ander die het overkomt kan het een reactief verlies zijn.

Emotioneel verlies

Bijna alle vormen van verlies zijn een emotioneel verlies. Door het verlies worden relaties en banden met dat ene dierbare verbroken. Het gevolg is dat er herstel moet plaatsvinden in de vorm van nieuwe 'verbindingen' maken met mensen, objecten of een persoonlijke geloofsovertuiging. Dat wat verloren is moet vervangen worden door iets of iemand die betekenis kan geven.

Lees verder

• De kracht van troost in het christelijk geloof
• Pasen: vol verwondering over Jezus' lijdenstijd
• Symboliek tijdens rouwdienst van overleden jongere
• Jos Brink als predikant over rouw en troost bij overlijden