Fukushima en de dreiging van een lekke kerncentrale

Fukushima, de oververhitte kernreactor in Japan, stelt het land en de wereld sinds 11 maart 2011 voor een groot probleem. Radioactief water stroomt in zee. De verwijdering van de splijtstofstaven uit de reactor is een uiterst kritieke operatie, waarbij de wereld - en dan met name het noordelijk halfrond - groot gevaar loopt. Als er iets misgaat kan het miljarden slachtoffers tot gevolg hebben. Voor het opruimen van de rommel in Fukushima-stad worden daklozen geronseld en de Japanse regering geeft geen openheid van zaken. Fukushima is een probleem dat de hele wereld aangaat. De problemen zijn te groot voor Japan alleen.

Aardbeving 11-3-2011

Op 11 maart 2011 vond er een krachtige aardbeving plaats waardoor de kernreactoren van de Fukushima kerncentrale automatisch stil kwamen te liggen. Voor het koelwater moesten dieselgeneratoren voor de noodstroomvoeding zorgen. De tsunami die na de aardbeving het land aandeed legde ook de noodstroomvoorziening stil. De brandstofstaven in de reactor raakten oververhit wegens gebrek aan koelwater en de radioactieve brandstof dreigde door de wanden die om de reactor zitten te smelten.

Mensen uit de omgeving, bijna 150 duizend, werden daarop geëvacueerd - een gebied van 30 kilometer rondom de centrale is tot verboden zone verklaard - en zeewater werd ingezet als koelwater. De hete brandstofstaven veroorzaakten vorming van waterstofgas. Daardoor ontstonden er explosies met nog meer schade aan de reactor. Bij de aardbeving kwamen negentienduizend mensen om.

Situatie december 2013

Het is Japan tussen maart 2011 en november 2013 niet gelukt de problemen rond de reactor op het terrein van Fukushima op te lossen. Ontmantelen van de gesmolten kernen in de reactoren, een zaak van het grootste belang, bleek een zeer complex en groot probleem te zijn. Het gebied kampt ook met radioactief water. Dat water wordt gebruikt om de brandstofstaven te koelen. Het sijpelt naar lager gelegen delen van het gebouw. Het besmette water wordt daar weer opgepompt om deels gereinigd te worden. Dit water wordt opnieuw gebruikt voor de koeling. Door de scheuren en gaten in het gebouw komt er ook grondwater bij het besmette water. Hierdoor ontstaat er een overschot aan besmet water. Dit overtollige besmette water wordt weer opgevangen in tanks. Deze tanks blijken ondeugdelijk, ze lekken waardoor er weer besmet water in de grond en in zee terechtkomt. Bij vissen die in de zee rond Fukushima zijn gevangen worden regelmatig verhoogde waardes radioactief cesium aantroffen.

Wat moet er gebeuren?

Er zijn tanks nodig om het overtollige besmette water op te vangen. Elke drie dagen komt er een tank bij. Dit betekent dat er ruimte nodig is om de tanks op te slaan. De bossen rondom Fukushima worden gekapt om er opslagtanks neer te kunnen zetten.
Tegelijkertijd wordt er in december 2013 gewerkt aan een ondergrondse ijsmuur die moet voorkomen dat radioactief water in de wijde omgeving doorsijpelt. Naar verwachting is dit project halverwege 2015 klaar. Er zijn twijfels of dit afdoende is. De smeltende kernen blijven daarnaast nog steeds een probleem dat met de ijsmuur niet is opgelost.

Toekomst

Japan verwacht dat de kerncentrale pas over een jaar of veertig volledig is ontmanteld. Deskundigen twijfelen aan de haalbaarheid van deze termijn. Het zou veel langer duren om de gesmolten kernen te ontmantelen. Velen denken mee en dragen mogelijke oplossingen aan. Een daarvan bestaat uit het gieten van een soort betonnen bak onder het terrein van de kerncentrale. Deze bak kan dan gevuld worden met water. De bewoners van de streek denken nog steeds dat ze terug kunnen keren naar hun woongebied. De Japanse autoriteiten houdt de mensen wat dat betreft aan het lijntje. Deskundigen achten het onmogelijk dat er weer gewoond kan worden in het gebied rond Fukushima. De Japanse regering zou er beter aan doen open kaart te spelen.

Operatie

Tepco is de Japanse exploitant van de kerncentrale in Fukushima. Het bedrijf voert de operaties uit die wel “de meest gevaarlijke en riskante operatie uit de geschiedenis van de mensheid” worden genoemd. In november 2013 begon het bedrijf met de verwijdering van de splijtstofstaven van reactor 4. Een kleine fout bij het bergen van de 400 ton uranium splijtstofstaven of een kleine aardbeving kan al tot een nieuwe ramp leiden. De reactor werd eerder al met beton verstevigd om een nieuwe aardbeving te kunnen weerstaan. Tepco wilde het eerst in twee jaar doen, maar door de enorme risico’s en de kritieke omstandigheden wil het bedrijf de brandstofstaven in één jaar verwijderen. Er moeten 1533 splijtstofstaven worden verwijderd, heel voorzichtig en één voor één. Ze zitten in een bassin van reactor 4. Als het misgaat kan er op het noordelijk halfrond een nucleaire ramp in gang worden gezet die een straling heeft van 14.000 keer Hiroshima. De splijtstofstaven bevinden zich in een waterbad, waarvan de bodem 18 meter boven de grond staat. De splijtstofstaven staan in het bad 7 meter onder water. Eind 2013 zijn de eerste 22 splijtstofstaven verwijderd.

Puin en staven

Voordat Tepco met de splijtstofstaven kon beginnen moest er puin uit reactor 4 worden opgeruimd. Daarna kon begonnen worden met het hijsen van de staven uit de beschadigde nok van de reactor. De operatie is uniek in zijn soort. Elke staaf weeg 650 kilo en is vier meter lang. Boven de vernielde reactor staat een kraan die het hijswerk doet. Dat hijsen gebeurt handmatig en dat maakt de operatie ook zo riskant. De splijtstofstaven mogen niet droog worden, ze moeten ondergedompeld blijven tijdens het hijsproces. Ze mogen elkaar ook beslist niet raken en breken is al helemaal uit den boze. Het gevolg zal een brand zijn en er zal dan een onvoorstelbare hoeveel straling in de atmosfeer terechtkomen. De hitte die dan vrijkomt zal te veel zijn voor het koelbassin, dat in het ergste geval naar beneden stort. De staven die dan nog in het bassin zitten zullen crashen en een enorme explosie veroorzaken die veel krachtiger zal zijn dan die van 11 maart 2011. Deskundigen voorspellen bij dit scenario een apocalyps met miljarden slachtoffers.

Daklozen

Naast het delicate werk van het verwijderen van de splijtstofstaven is er het 'gewone' opruimwerk. Japan ronselt voor dat vuile werk rondom Fukushima daklozen. Het zeer gevaarlijke werk in besmet gebied doen ze vaak voor een appel en een ei en soms houden ze er zelfs niets aan over. De schoonmaakoperatie kost zeker 35 miljard dollar. Japan vraagt internationaal hulp en wil ruim 22 miljard euro extra lenen. Dit bedrag is nodig voor de kosten van de schoonmaakactie en compensaties. Het opruimen blijkt een onoverzichtelijke operatie te zijn, waar vele bedrijven en bedrijfjes zich mee bemoeien. De ronseling van daklozen is een van de uitwassen van dit project. De mannen moeten werken in Fukushima-stad, waar ze radioactieve aarde en rommel moeten opruimen. De ronselaars verdienen er aan en vragen niet wat er bij Fukushima gebeurt. Criminele misdaad syndicaten organiseren de ronselpraktijken.

Controle

Al met al blijkt anno januari 2014 dat de situatie in Fukushima verre van onder controle is. De toestand van de reactoren is slecht en er zijn meer lekken dan er aanvankelijk werd aangenomen. Op de internationale lijst van probleemgevallen, de INES-schaal (International Nuclear and Radiological Event Scale, Internationale schaal van nucleaire gebeurtenissen), is Fukushima opgehoogd van 1 naar 3. Nummer 3 is een ernstig incident. De ramp van 11 maart 2011 kreeg een 7, het hoogste niveau, gelijk aan Tsjernobyl. Op de INES-schaal is elke tree ongeveer een vertienvoudiging van de problemen. Bij niveau 3 krijgen de werknemers bijvoorbeeld straling die 10 keer de limiet voor werknemers overschrijdt.

Nasleep

De nasleep van Fukushima is lang en drie jaar na het ongeluk is nauwelijks te overzien hoe lang die zal worden. De opruimwerkzaamheden gaan door, maar er is ook sprake van nieuwe lekken. Eind februari 2014 wordt bekend dat in de prefectuur Fukushima sinds de aardbeving, de tsunami en het kernongeluk, naast de directe doden en gewonden nog eens ruim 1650 mensen zijn overleden door stress en andere ziekten die zijn te wijten aan de ongelukken. De directe slachtoffers van het natuurgeweld van maart 2011 tellen 1607 mensen. De streek kent eind februari 2014 136.000 ontheemden. Ze moesten na de drie opeenvolgende rampen het gebied verlaten.

Herdenking

Op 11 maart 2014 vindt er een herdenking plaats. Het is dan drie jaar geleden dat de aardbeving plaatsvond en een tsunami de kust overspoelde en dorpen wegvaagde. Het is ook drie jaar na de ramp van de kerncentrale in Fukushima. Er worden dan nog altijd 2636 mensen vermist. Hun lichamen zijn vermoedelijk in zee verdwenen.

Inmiddels zijn de gevolgen voor de kinderen die in de nabije omgeving van de kerncentrale wonen zichtbaar. Ze mogen niet buiten spelen en de zandbak is naar binnen verplaatst. Veel kinderen hebben problemen met hun motoriek. Ze kunnen bijvoorbeeld niet goed rennen of een bal gooien. Ook zijn ze over het algemeen zwaarder dan andere kinderen in Japan. Naast motorische problemen steken mentale problemen de kop op. De kinderen zijn bijvoorbeeld opvliegend, raken snel van slag en zijn bang.

8 april 2015

Er zijn kleine deeltjes radioactief materiaal aangetroffen aan de andere kant van de Stille Oceaan. Aan de Canadese kust troffen onderzoekers radioactieve isotopen aan die van Fukushima afkomstig zijn. De sporen zijn ver beneden gevaarlijk niveau, maar de onderzoekers houden het scherp in de gaten.

1 maart 2016

Drie managers van het verantwoordelijke Tepcoconcern zijn bijna vijf jaar na dato formeel aangeklaagd omdat ze de centrale niet beschermd hadden tegen de tsunami die op 11 maart 2011 het complex trof.

11 maart 2016

Het is 5 jaar geleden dat na een aardbeving een tien meter hoge vloedgolf de kust van Japan overspoelde en tegen de kerncentrale botste. De kerncentrale was daar niet tegen bestand. De herdenking begon om precies 14.45 uur, het tijdstip dat de aardbeving begon. Bijna 19.000 mensen kwamen om. De Japanse overheid meent dat de straling inmiddels laag genoeg is om ongeveer vijfduizend bewoners toe te staan om terug te keren naar de regio.

Lees verder

• Aardbeving – Aardgaswinning in Groningen
• Ameland en de haat-liefde met Aardgas
• Schaliegas – aardgas in schalies
• Meteoriet in Tsjeljabinsk – niet het einde van de wereld
• Meteorietinslag in Rusland in de Oeral