De doodstraf herinvoeren?

Als het niet goed gaat in een samenleving, is er een neiging om de oorzaken van allerlei verschijnselen buiten de menselijke invloedssfeer en verantwoordelijkheid te brengen. Tevens ziet men dan vaak een bijna paniekerige verharding van standpunten. Momenteel is een dergelijke ontwikkeling zowel in ons land als elders gaande.

De doodstraf

Het lijdt geen twijfel dat onze cultuur verhardt. De agressie in het verkeer neemt toe, er zijn videobanden te huur waarop moorden, gruwelijke ongelukken, mishandelingen en zelfs kannibalisme staan. Laten we de gewelddadige games voor jongeren ook niet wegvlakken. Voorts is er sinds het begin van de jaren zestig op het gebied van de criminaliteit een stijging van ongeveer 1000 percent waargenomen. Ook dat heeft nogal wat gevolgen: het publiek heeft een onveilig gevoel gekregen en meent bovendien dat het justitiële apparaat niet goed functioneert.

De combinatie van angst voor de crimininaliteit en onvrede over het functioneren van de politie wordt door veel mensen omgezet in een agressieve houding: als een bepaald type misdadigers maar de doodstraf krijgt, dan wordt de orde vanzelf hersteld, zo luidt de redenering. De achtergrond van die gedachtengang kan zowel vanuit de psychologie als de sociologie begrepen worden.

Na de Tweede Wereldoorlog heerste er tot diep in de jaren zeventig een mateloos optimisme over de modelleerbaarheid van mens en samenleving, wat zou inhouden dat wij van alles en nog wat kunnen aan- en afleren, misdadig gedrag incluis. Binnen de psychologie wortelde dat idee in het behaviorisme, dat zich ooit op het standpunt stelde dat van een klein kind alles te maken viel.

Op sociologisch en economisch niveau werd deze manier van denken vertaald in de ‘maakbare samenleving’, de ‘geleide economie’ en zo meer. Nu langzamerhand duidelijk is geworden dat wij niet in staat zijn op elke leeftijd van alles en nog wat aan en af te leren, en nadat bovendien is gebleken dat de gang van zaken in de maatschappij verre van maakbaar en voorspelbaar is, gaan er stemmen op om ook de doodstraf maar weer in te voeren. Een paar overwegingen.

Ons strafrecht kent drie doeleinden: voorkomen dat iemand het recht in eigen hand neemt (wat de vorm kan aannemen van wraakacties), vergelding en voorkomen dat herhaling optreedt. De derde genoemde doelstelling van het recht is echter de belangrijkste.

Het is duidelijk dat de doodstraf daar op afdoende wijze aan tegemoet komt. Voor de eventuele herinvoering van die maatregel is overigens wel een wijziging van de Grondwet noodzakelijk. Een cynisch argument dat door sommige voorstanders ervan wordt aangevoerd, is dat de maatregel vergeleken met langdurige gevangenisstraf goedkoop is. Ook dat valt niet te ontkennen, maar er zitten meer kanten aan de medaille.

Van groot belang is het feit dat de doodstraf geen afschrikwekkend effect heeft op potentiële misdadigers. Menig misdrijf wordt in een opwelling gepleegd, wat inhoudt dat de dader zich niets aantrekt van het al dan niet bestaan van de doodstraf. Bij (her)invoering van deze straf moet men dus minstens twee factoren tegen elkaar afwegen, namelijk het afrekenen met een persoon, en het effect daarvan op de samenleving. Als er dankzij de doodstraf meer wordt gemoord, schiet je met deze straf weinig op.

Omgekeerd zeggen tegenstanders van de doodstraf dat het hier gaat om een onherstelbare ingreep. Als er fouten zijn gemaakt, is de handeling niet corrigeerbaar. Dat argument snijdt hout: in de Verenigde Staten zijn tenminste 28 mensen ter dood gebracht van wie achteraf bleek dat zij onschuldig waren.

Maar het zal duidelijk zijn dat ook andere vormen van bestraffing een vorm van onherstelbaarheid in zich dragen: wie na twintig jaar gevangenisstraf wordt vrijgelaten omdat zijn onschuld alsnog is gebleken, is een groot deel van zijn leven kwijt, en levenslange gevangenisstraf is een doodstraf op termijn. Een algemeen argument tegen de doodstraf ten slotte luidt dat deze (vergeldings) maatregel in strijd is met het recht op leven. Dat is waar, maar gevangenisstraf is een inbreuk op het recht op vrijheid, ook een van de grondwaarden van het menselijk bestaan.

Wat ervaart iemand tijdens de executie

Doodschieten

Deze taak wordt meestal uitgevoerd door een groep mensen die vooral op de borst mikken. Het verhaal dat de ene helft van de groep met losse flodders schiet en de andere niet, is onzin: een losse lodder geeft geen terugslag, echte kogels wel.

De kogels slaan grote gaten in het lichaam doordat ribben breken en naar binnen schuiven. De gaten worden nog eens extra groot doordat de weefsels veel water bevatten, dat door de hoge temperatuur van de kogels verdampt. De veroordeelde sterft aan bloedingen en aan verstikking. Bij dit type executie zou zijn waargenomen dat het slachtoffer zijn gezicht vertrekt en dat zijn pupillen wijd worden, verschijnselen die passen bij het voelen van hevige pijn. Daar blijft het niet bij. Bewusteloosheid en de dood laten even op zich wachten: het duurt een aantal seconden voordat de hersenen geen bloed meer krijgen.

Ophangen

Het is de bedoeling dat de nek wordt gebroken en dat bloedvaten die naar hoofd en hersenen lopen, worden afgekneld. Om dat te bereiken moet de veroordeelde een flink eind vallen. Als de nek breekt, kleurt het gezicht blauw, de tong komt naar buiten, de ogen puilen uit, ledematen bewegen wild en de veroordeelde verliest urine en ontlasting. Soms wordt twintig minuten later nog een hart- slag geregistreerd.

Als de nek het inderdaad heeft begeven, voelt het slachtoffer in theorie niets meer vanuit zijn lichaam, maar hij heeft waarschijnlijk wel veel pijn in het gezicht wegens prikkeling van de aangezichtszenuw (de nervus trigeminus) . Als de nek niet is gebroken, maar slechts is ‘verstuikt’ (min of meer zoals bij een forse hernia),wordt een deel van de hersenen nog enige tijd van bloed voorzien via slagaderen die door de halswervels lopen.

Wat er dan gebeurt, is niet in te voelen: afgezien van eerder aangestipte reacties schijnt de veroordeelde soms krijsende geluiden te maken. En als de halswervelkolom intact blijft, duurt het hele proces nog veel langer. In dat geval is de dood het resultaat van geleidelijke verstikking doordat de luchtpijp wordt dichtgedrukt, terwijl de luchtstroom ook geblokkeerd wordt doordat de tongbasis hoger komt te liggen.

Stenigen

Doorgaans wordt de veroordeelde tot de nek in zand begraven. Men bedekt het hoofd met een doek. Er wordt net zolang gegooid tot het slachtoffer niet meer krijst en beweegt, respectievelijk tot er geen nieuw bloed meer op de lap verschijnt. De dood treedt in door bloedingen binnen en buiten de schedel, en er ontstaan natuurlijk ook botbreuken. Het proces duurt vaak lang, en is zonder twijfel hoogst pijnlijk. Dat blijkt onder andere uit wijde pupillen, zweten, gillen en het samentrekken van spieren in het gezicht.

Onthoofden

Meestal moet het zwaard of de bijl meer dan één keer gehanteerd worden. Nadat het ruggemerg is doorgesneden, duurt het even voordat men bewusteloos raakt. Gruwelijke dierproeven suggereren dat dit een seconde of tien in beslag kan nemen. Ook bij deze methode gilt en beweegt de veroordeelde. Hij heeft waarschijnlijk veel pijn vanwege het zwaar beschadigde weefsel in de nek, en misschien voelt hij direct na de onthoofding zelfs zijn hele lichaam nog even als een uiterst pijnlijk ‘fantoom’ (zoals na amputaties).

Elektrokutie

Men dient enkele seconden lang 2000 tot 3000 volt toe bij 6 tot 12 ampère. Als het hart daarna nog klopt, en dat is vaak het geval, wordt de procedure herhaald. Tijdens het toedienen van de stroom grijpt de veroordeelde de stoel vast en beweegt hij zo hevig, dat niet zelden botten breken. De weefsels zwellen op, het lichaam stoomt, en urine en ontlasting worden verloren. De veroordeelde is een aantal seconden bij bewustzijn, en in het slechtste geval komt hij herhaaldelijk bij. De dood treedt in doordat de hersenstam na verloop van tijd een temperatuur bereikt tot maar liefst zestig graden. Dat de hele gang van zaken buitengewoon pijnlijk en ook anderszins hoogst onaangenaam is, staat buiten kijf.

Vergassen

De meeste mensen proberen zo lang mogelijk hun adem in te houden. Zij krijsen, maken wilde bewegingen, hun gezicht vertrekt en het gas veroorzaakt waarschijnlijk een enorme hoofdpijn, alsmede irritatie van de luchtwegen en een gevoel van verstikking. Dat alles kan lang duren.

Injecties

Via een naald wordt een canule in een ader in de elleboogholte of pols geplaatst. Achtereenvolgens dient men drie stoffen toe: een sterk slaapmiddel waardoor de persoon bewusteloos raakt, de spierverslapper curare waardoor de ademhalingsbewegingen stoppen, en ten slotte de stof kaliumchloride die het hart stilzet. Bewusteloosheid treedt in binnen tien seconden, en de gang van zaken is vrijwel pijnloos.

Maar ook hier zijn er uitzonderingen: na de injectie van de derde, dodelijke vloeistof was de Amerikaan James Autry nog minutenlang bij bewustzijn en klaagde hij over pijn.

Kan het anders?

Ik vind gevangenisstraf noch de doodstraf een goede oplossing. De combinatie van vergelding en het voorkomen van herhaling leent zich veel meer voor maatregelen die erop gericht zijn de schade waar mogelijk te corrigeren via alternatieve straffen. Confronteer iemand maar met het verdriet van nabestaanden en laat hem door te werken de schade vergoeden of het leed verzachten. Bovendien werkt gevangenisstraf recidives in de hand en is de doodstraf een daad in het duister.