Hoe nemen we besluiten? Met het gevoel of met de ratio?

Elke dag nemen we veel beslissingen. Gaan we deze film kijken of die andere? Wat gaan we eten vandaag? Gaan we naar dat etentje of gaan we sporten vanavond. Wanneer en hoe vaak douchen we? Hoe nemen we beslissingen? Doen we dit rationeel of spelen er meer dingen mee. Welke delen van de hersenen zijn hiermee belast? En hoe beperken we onszelf door onze manier van denken? Waarom kunnen we niet genieten van een ijsje in de zon? Zit ons schuldgevoel ons in de weg? Vanwege de tijd die we verspillen met niets doen, of komt het door het ijsje, dat onze hoeveelheid calorieën, die we van ons zelf mogen nuttigen, opstuwt tot ongekende hoogten? Kortom hoe werkt ons brein. Bij het beslissingen nemen, evalueren we onbewust de risico's en de beloningen die we krijgen wanneer we voor het een of voor het ander kiezen. Maar is het een rationeel proces of spelen onze emoties ook wel degelijk mee in de besluitvorming?
Bij een experiment uit 1981 is gebleken dat emoties een grote rol spelen naast de evaluatie van risico's en beloningen (de rationele benadering). Het laat zien dat ook de manier waarop het probleem gepresenteerd wordt aan de toeschouwers, heel belangrijk is. Als een optie positief wordt neergezet, zijn mensen eerder geneigd die te kiezen dan wanneer de diezelfde optie negatief wordt neergezet.

Experiment

Het experiment ging als volgt: er waren twee groepen die een ziekte uitbraak moesten beoordelen. De ene groep kreeg 2 oplossingen voorgeschoteld:

1. De eerste oplossing die we voor het gemak oplossing A noemen: van de 600 mensen die de ziekte hadden opgelopen zouden er 200 overleven. Oplossing B was een risicovollere: bij dit scenario had men 33% kans dat alle 600 het zouden overleven.
2. De andere groep kreeg ook twee oplossingen: oplossing C, waarin 400 mensen zouden overlijden en oplossing D dat er een kans was van 33% dat niemand zou overlijden.

Hier is de presentatie van belang: oplossing A en C komen overeen en oplossing B en D ook, echter is er een positieve en een negatieve uitleg gegeven. Bij dit experiment gaf van de eerste groep driekwart hun stem aan oplossing A, terwijl in groep 2 driekwart hun stem gaven aan oplossing D. Als dus de uitkomsten op een positieve manier werden weergegeven, gaven ze de zekere optie hun stem, maar indien dit negatief werd weergegeven, kozen ze voor de onzekere optie. Hier speelt het gevoel dus een grotere rol in het nemen van een beslissing.

Naast de ratio die je gebruikt in het nemen van beslissingen heeft de gevoelswaarde een evengrote invloed op het eindresultaat. Dat merken we niet zozeer omdat dit een onbewust proces is, in tegenstelling tot de rationele kant. Als we een huis willen kopen strepen we de voordelen en de nadelen tegen elkaar weg en we kijken wat we maandelijks kwijt zijn. Als het ene huis beter past bij het financiële plaatje, kunnen we toch uiteindelijk voor de duurdere optie kiezen waardoor we maandelijks meer kwijt zijn, maar dan hebben we wel een grotere tuin en een garage (gevoelsratio).

Beperkingen

Het gevoel speelt in nog veel meer dingen mee. Wie leggen ons de meeste beperkingen op in het leven? Dat zijn wij meestal zelf. Door onze normen en waarden en alles waar we in onze jeugd mee geconditioneerd zijn en die nu volledig automatisch gaan. Waar we niet eens over nadenken, maar die ons wel beperken.

Waarom doen we dat mini-rokje niet aan dat we zo leuk vonden staan? Omdat we denken dat dat niet meer kan als vrouw van boven de veertig. Dat heeft onze moeder ons zo vaak verteld. Waarom solliciteren we niet op die droombaan? Omdat we denken dat we de capaciteiten niet hebben. Waarom genieten we niet van een ijsje in de zon? Omdat we daar te dik van worden en omdat het een doordeweekse dag is, waar iedereen werkt en waarom werken wij dan niet? Ledigheid is des duivels oorkussen, zo luidt het spreekwoord immers?

Waarom gaan we niet twee keer achter elkaar op vakantie, als we daar het geld voor hebben? Omdat we geleerd hebben dat dat niet hoort. Waarom zijn we boos als onze vriendin stiekem met een andere man zoent en hierover niets vertelt tegen haar vriend? Omdat zij doet wat we stiekem ook wel zouden willen.

Hoe heffen we de beperkende gedachten op?

We kunnen ons zelf trainen om ons bewust te worden van alle automatismen die we in onze jeugd hebben aangeleerd. Als we denken: 'Ik word nooit slank' of 'ik kan die baan toch nooit krijgen', kunnen we dit omzetten in een positievere denkwijze. Door onszelf vragen te stellen als:

• Is het waar wat ik zeg?
• Vinden anderen dit ook of vind ik dit alleen?
• Waarom vind ik dit eigenlijk van mezelf?

Als we nuchter over de antwoorden nadenken, komen we meestal tot de conclusie dat het allemaal in ons eigen hoofd zit. Dat we zo denken over onszelf door een gebrek aan zelfvertrouwen en dat we dat projecteren op anderen. 'Zie je wel', denken we als een ander bevestigend antwoordt. Maar dat komt meer omdat we zo ongeveer van een ander verwachten dat hij ons bevestigt in ons negatieve denken. Om deze spiraal te doorbreken, moeten we ons bij elke negatieve gedachte over onszelf deze vragen stellen. Zo kweken we meer zelfvertrouwen. Stop jezelf niet in een hokje. We zijn geen kippen.

Genieten

Ook beperken we onszelf in al deze voorbeelden, omdat we teveel rekening houden met wat de mensen zouden kunnen denken. Wat we zelf eigenlijk het liefste zouden willen, komt hierbij op de tweede plaats. Waarom worden we boos als mensen ons voorbij scheuren op de invoegstrook en pas als allerlaatste invoegen? Omdat we dat zelf ook wel zouden willen doen, maar ons gevoel van fatsoen houdt ons tegen. Als we ons van dit patroon bewust worden, kunnen we ons ontdoen van de beperkingen die we ons zelf opleggen. Natuurlijk blijven er altijd zaken in het leven die niet leuk zijn, maar die kunnen we tot een minimum beperken. Leef en geniet zou het motto moeten worden. Bekommer je om je medemens, maar laat je er niet door beperken.