Stemtaal als extra boodschap in de communicatie

Stemtaal is een moeilijk te verklaren begrip. Letterlijk betekent het de taal van de stem maar wat dient dan onder taal te worden verstaan? Taal heeft immers vooral met woorden te maken. Maar taal in de zin van een middel om gedachten en gevoelens kenbaar te maken komt al dichter bij een mogelijke verklaring van de term stemtaal. In die zin zou een verklaring van de term moeten worden gezocht in de manier van het gebruik van de stem. Overigens wordt bij stemtaal ook wel gesproken over paralinguïstiek.

Aspecten van stemtaal

De manier van het gebruik van de stem heeft aan aantal aspecten:

• Kwaliteit: Klinkt de stem helder, nasaal, hees enz.
• Intonatie: Welke uitdrukking klinkt in een stem door.
• Spreektoon hoogte: Hoger en lager meegaand met de emotie van de gedachte of het verhaal.
• Melodie: Hoewel spreken iets anders is dan zingen kan toch dikwijls een zekere golflijn worden waargenomen die min of meer met een melodie te vergelijken is. Waar dit niet het geval is klinkt een stem vaak eentonig.
• Geluidsterkte: Sprekers passen de sterkte van hun stem dikwijls aan naar de omstandigheden maar ook hierbij speelt emotie een rol en klinkt een stem vaak harder zodra er sprake is van een sterkere emotie.
• Duidelijkheid: Dit heeft alles te maken met de uitspraak van de woorden waarbij klanken al dan niet worden ingeslikt (onvoldoende uitgesproken).
• Dialect: Klanken kunnen zodanig worden vervormd dat ze minder en soms nauwelijks meer te herkennen zijn van de oorspronkelijke klank wat heel vaak in dialect voorkomt.
• Ritme: Het ritme heeft alles met timing te maken. Hoe volgen de woorden elkaar op? Is het boeiend om naar te luisteren?

Extra boodschap bij communicatie

De stemtaal heeft dus alles te maken met een extra dimensie die we aan de uitgesproken woorden geven. We kunnen de toehoorder erdoor laten merken hoe we ons voelen of kracht bijzetten aan de bedoelingen van hetgeen we zeggen. Het werkt als een tweede boodschap naast de boodschap van de betekenis van de woorden op zich.

Andere betekenis aan uitspraak

Stemtaal maakt het ook mogelijk om een geheel andere betekenis te geven aan eenzelfde uitspraak. Door bijvoorbeeld een bepaald woord in een zin duidelijk uit te laten springen kan de betekenis van de zin soms zelfs geheel tegenovergesteld worden. Met eenzelfde woordgebruik kunnen we door de stemtaal onze bedoelingen verschillend overbrengen.

Stiltes aanbrengen

Binnen stemtaal past eigenlijk ook het aanbrengen van stiltes. Soms zegt een korte pauze in een gesprek meer dan doorgaande woorden zoals een spreekwoord luidt “Stilte is luidruchtiger dan woorden”. Tevens kan door stiltes de aandacht van de toehoorder worden geprikkeld en de rest van het verhaal weer beter doordringen. Ook kuchen, keel schrapen, eh, hm, enz. horen tot de stemtaal omdat die mede kleur geven aan wat iemand zegt.

Niet alleen woorden bij communiceren

Spreken is niet alleen het op elkaar laten volgen van woorden. Meestal willen we iets bereiken met wat we zeggen, iets uitleggen, duidelijk maken, vertellen wat we meegemaakt hebben en dat meestal met de bedoeling een reactie te krijgen van degenen waar we mee communiceren. Wat we zeggen moet daarom goed overkomen en daarvoor is het nodig dat de woorden niet alleen gesproken taal zijn. Stemtaal helpt daarbij.