Het ontstaan van eenzaamheid bij mensen en vooral ouderen

Berichten over mensen en dan vooral ouderen die vereenzamen zien we dagelijks in de media. Een probleem wat wel wordt gesignaleerd maar waarvan de oplossing niet eenvoudig te vinden is. Ergens is er een moment ontstaan waarop een ouder persoon begint te beseffen dat hij of zij eenzaam is geworden. Verschillende oorzaken kunnen ten grondslag liggen. Het is dan ook belangrijk om na te gaan hoe de eenzaamheid is ontstaan en wat de mogelijkheden zijn om tot verandering te komen. De vraag is wat de wensen van de oudere zijn en hoe men aan deze gevoelens tegemoet kan komen.

• Eenzaamheid is een gevoel dat veel mensen kennen
• Oorzaken die eenzaamheid kunnen veroorzaken bij ouderen
• Familieverhoudingen van mensen veranderen
• Geen taak meer
• Wat kan men veranderen alvorens zal eenzaamheid ontstaan

Eenzaamheid is een gevoel dat veel mensen kennen

We dienen te beseffen dat eenzaamheid een gevoel is wat persoonsgebonden is. Er is dan ook geen objectieve maatstaf die bepalend is. Het aantal contacten wat iemand heeft zegt niet alles over het fenomeen eenzaamheid. Sommige mensen kiezen ervoor om een teruggetrokken leven te leiden terwijl anderen alleen goed functioneren binnen groepen. Het gaat dus altijd om het gegeven of de betreffende persoon zich eenzaam voelt. Als dit het geval is dan kan men samen met de oudere zoeken naar een oplossing die voor hem of haar geschikt is en de gevoelens van eenzaamheid kan verminderen.

Oorzaken die eenzaamheid kunnen veroorzaken bij ouderen

Bij het ouder worden ontstaan er veranderingen die eenzaamheid in de hand kunnen werken. Dit is weliswaar bij ieder mens verschillend maar er zijn toch een aantal factoren waardoor mensen in de eenzaamheid kunnen terecht komen. Eenzaamheid zal niet altijd kunnen worden opgelost maar wel kan er soms met kleine veranderingen verbetering optreden. Zo kunnen we een aantal aspecten onder de loep nemen om te kijken hoe de eenzaamheid is ontstaan. Te denken valt aan:

• De veranderingen in de gezinssamenstelling
• Veranderingen in de samenleving en vriendenkring
• Verlies van partner
• Partner krijgt psychische of lichamelijke problemen
• Mobiel zijn en blijven
• De woonsituatie

Verandering in gezinssamenstelling

Als men jong is dan gaan mensen samen wonen en ze stichten over het algemeen een eigen gezin. Velen zien dit als de mooiste periode in hun leven. Partners werken gezamenlijk aan een toekomst, kinderen worden opgevoed en de grootste wens is dat de kinderen dan ook weer een goed leven krijgen. Op een bepaald moment verlaten de kinderen het ouderlijk huis. Dit is een ingrijpende gebeurtenis voor ouders die wel bekend staat als "het lege nest syndroom". Sommige ouders hebben totaal geen moeite om daarna weer een eigen leven op te bouwen, voor anderen blijft het gemis schrijnen. De kinderen gaan soms ver weg wonen en hoewel het contact heel goed kan zijn is er toch sprake van een nieuwe situatie waarbij ouders en kinderen niet meer het dagelijks leven delen.

Familieverhoudingen van mensen veranderen

Hoe ouder men gaat worden hoe vaker je geconfronteerd wordt met verlies van familieleden. Zeker wanneer men behoort tot de jongeren in een familie dan ziet men de oudere broers en zussen overlijden. Hier komt niks meer voor in de plaats en er zijn veel ouderen die dan ook geen familie meer hebben. Dit maakt dat mensen zich eenzaam kunnen gaan voelen. Ouderen gaan vaker naar een uitvaart dan op kraamvisite en ondanks dat men beseft dat dit tot het leven behoort is het toch schrijnend.

Geen taak meer

Jongere grootouders kunnen opnieuw een rol vervullen in de gezinnen van de kinderen als oppas-oma of opa maar vroeg of laat komt ook hier een einde aan.Veel eenzame ouderen denken met weemoed terug aan de periode waarin de kinderen nog thuis woonden of waarbij men nog een taak te vervullen had. Dit kan lange tijd gevoelens van eenzaamheid geven, hetgeen niet gemakkelijk op te lossen is. Ouderen beseffen de realiteit maar het kan toch pijn doen. Sommige mensen die in het begin blij waren dat ze gepensioneerd werden voelen langzaam toch een gemis aan een taak. Men vindt het leven doelloos.

Veranderingen in de samenleving

De hoogbejaarde ouderen van heden zijn vaak afkomstig uit grote families. Vroeger waren gezinnen met acht of tien kinderen heel gewoon. Vaak bleef een deel van de kinderen dan ook in de directe omgeving wonen zodat mensen lang in contact konden blijven met hun broers en zussen. Onderling is er dan veel contact waarbij ook hulp geboden wordt en lief en leed in elkaars gezinnen gedeeld kan worden. Steeds meer echter zien we dat de oudere van nu weinig of geen familie heeft. Als men afkomstig is uit een klein gezin en familieleden sterven dan blijft er geen of weinig familie over. Mensen hebben dan vaak wel langdurige vriendschappen maar bij het klimmen van de jaren verliezen ze ook hun vrienden. Dit is de harde werkelijkheid en geeft veel verdriet.

Verlies van partner

Eens komt het moment dat mensen hun partner verliezen door de dood. Dit kan al op jongere leeftijd het geval zijn maar er zijn ook veel situaties waarbij echtelieden veertig of vijftig jaar samen hebben doorgebracht. Het verlies valt dan zwaar. Maar toch is het opvallend hoe sommige ouderen het rouwproces kunnen doormaken en de realiteit kunnen vasthouden. Er zijn ouderen die het gevoel hebben eenzaam achter te blijven maar er zijn ook veel ouderen die na verloop van enige tijd de draad weer kunnen oppakken en de contacten die men meestal al samen had kunnen voortzetten. Hierbij zijn sommige ouderen heel goed in staat om nieuwe contacten op te bouwen met andere ouderen die soms in dezelfde situatie verkeren maar dit is geheel afhankelijk van de persoonlijkheid van de oudere.

Partner krijgt psychische of lichamelijke klachten

Een van de grootste oorzaken van eenzaamheid komt voor in die gevallen waarbij de partner gaat dementeren of er is sprake van zware lichamelijke klachten van de partner. Dan merkt men dat de kring van vrienden kleiner gaat worden. De omgeving weet niet goed hoe om te gaan met ziekte, dementie of psychische klachten. De partner van degene die de klachten heeft kan hierdoor sterke gevoelens van eenzaamheid krijgen. Immers men heeft wel een partner maar de communicatie is verstoord en het rolpatroon wordt drastisch gewijzigd. Van partner wordt men gedwongen in de rol van verzorger. Dit vraagt hele andere vaardigheden. Veel mensen zijn geneigd om een paar maal hun grenzen te verleggen en weinig "eigen" contacten vast te houden. Dit kan bemoeilijkt worden door de houding van de omgeving. Ook kinderen moeten soms leren om te gaan met een geheel nieuwe situatie en weten niet goed hoe ondersteuning te bieden.

Mobiliteit en ouderen

Oudere mensen kunnen problemen krijgen met de mobiliteit. Als je nog werkzaam bent dan heb je de beschikking over een auto en als we gebruik moeten maken van het openbaar vervoer dan weten we precies hoe dit geregeld is. Voor ouderen ligt dat wat complexer. Er zijn ouderen die na verloop van tijd geen auto meer durven of mogen rijden en dit geeft een gigantische beperking. Eerst wordt de actieradius al kleiner en tenslotte moet de auto worden opgegeven. Ook het openbare vervoer kan problematisch zijn. Hoe werken de toegangspoorten? Hoe koop je een kaartje? Hoe kom ik bij de trein of bus? Waar kan ik de tijden van vertrek en aankomst vinden? De angst voor verlies van mobiliteit is voor ouderen een drempel die eenzaamheidsgevoelens kan doen toenemen.

De woonsituatie

Veel mensen die gepensioneerd worden maken de keuze om te gaan verhuizen.Vaak wordt gekozen voor een nieuwe plaats in binnen- of buitenland waarbij de omgeving, de natuur en de rust belangrijke drijfveren zijn. Men verwacht hierbij dat kinderen, vrienden en familie regelmatig op bezoek blijven komen. Als men rond de zestig jaar is dan zijn we zelf en ook onze vrienden nog mobiel en het is heel goed mogelijk om de contacten te onderhouden. Maar bij het ouder worden verandert dit. Ook onze vrienden en familie worden ouder en je merkt dan ook dat de bezoeken over en weer gaan verminderen.

Verhuizen

Veel mensen die bijvoorbeeld naar het oosten van het land zijn gegaan of zelfs naar Duitsland keren na verloop van tijd weer terug naar het centrum van het land omdat men merkt dat te veel contacten verloren gaan. Het huisje in "de Achterhoek" blijkt na verloop van tijd een poort naar de eenzaamheid. Soms verhuizen mensen dan om weer in de nabijheid van kinderen of familie te gaan wonen. Dit kan een oplossing bieden maar men dient vooraf wel te beseffen of aan de verwachtingen die men heeft van de ingrijpende verandering voldaan kan worden door de omgeving.

De persoonlijkheid van de oudere

Van groot belang is de persoonlijkheid van de oudere. Er zijn mensen die altijd houden van veel contacten en actief zijn in het verenigingsleven of als vrijwilliger. Anderen kiezen juist voor een klein gezelschap. Er zijn ook mensen die helemaal niet altijd op zoek zijn naar contact en zich heel goed alleen kunnen bezig houden. Maar we zijn geboren als sociaal wezen en contacten met de medemens zijn noodzakelijk om goed te kunnen functioneren. We willen allemaal gevoelens van vriendschap en liefde geven en ontvangen van de omgeving en dit hebben we nodig als water en brood.

Wat kan men veranderen alvorens zal eenzaamheid ontstaan

Als oudere mensen het gevoel hebben dat de eenzaamheid om de hoek komt kijken dan is het verstandig om tijdig zelf na te gaan wat er nodig is om de situatie te veranderen. Iemand die zichzelf goed kan bezig houden moet je geen lidmaatschap van een vereniging opdringen. Een partner en familieleden kan men niet tevoorschijn toveren. Maar er kan wel gekeken worden wat de oudere belangrijk vindt om gevoelens van eenzaamheid binnen de perken te houden. Nieuwe vriendschappen met gelijkgestemde ouderen kunnen geactiveerd worden als die behoefte er is. Veel ouderen voelen zich geremd om nieuwe vriendschapsbanden aan te gaan maar het besef dat meerdere mensen in hetzelfde schuitje zitten kan mensen over de streep halen.