Harlinges mien taaltsje - dialect van Harlingen

Het Harlinges wordt gesproken in Harlingen. Het is een Stadsfries dialect, dat overeenkomsten vertoont met het Liwwaddes, Bildts en Amelands. In Harlingen is een werkgroep aan het werk gegaan om het Harlinges op papier te krijgen. Het blijkt dat de Elfstedenstad uitblinkt in wat ruwe maar humoristische begrippen. De woorden en uitdrukkingen in het dialect van de Friese havenstad zijn gebundeld in het boek 'Harlinges, mien taaltsje; Van pienehasses tot gatsjepanne’.

Harlinges en ouweseunenpraatjes

Harlingers worden ouwe seunen genoemd en hun taaltje ouweseunenpraatjes. De vereniging Oud Harlingen, een vereniging van ouwe seunen en seuninnen, bracht het boekje 'Harlinges, mien taaltsje; Van pienehasses tot gatsjepanne’ uit tijdens de Visserijdagen van 2014.

Werkgroep Oud Harlingen

Er staat ondermeer een hoofdstuk in over de grammatica van het plaatselijke taaltsje. Verder is het honderd pagina's tellende boekwerk gevuld met Harlinger uitdrukkingen, verhaaltjes en moppen en een lijst van Harlinger woorden. De verhalen en grappen werden bijeengebracht door een werkgroep binnen de vereniging Oud Harlingen. Cor Balt, Theo Kalksma, Gerry Kuijper, Froukje Oswald-de Jager, Gerben Oswald, Greet Roos, Piter van Tuinen, Jan Zeinstra en Richard Zeinstra vormden de commissie, die zich 'Se Wuuden en Se Suuden' noemden. Ze bogen zich over een van de grootste gevoeligheden van de stad: z’n taal.

Dialect in Harlingen

De jeugd spreekt al nauwelijks meer Harlinges, ze willen het liefst zo goed mogelijk beschaafd Nederlands leren, zonder een zweem van noordelijk dialect of Stadsfries. Dat gaat de ouwe seunen aan het hart. De taal werd nog nooit eerder vastgelegd: Harlinges is een echte spreektaal. In de Trebolbuurt spreekt men anders dan in het centrum van de stad. Er zijn eigen woorden en uitdrukkingen voor elke buurt.

Ruw taaltsje

Harlinges is een ruw taaltje, voor wie het voor de eerste keer hoort. De ruwheid wordt overgoten met een saus van zelfspot, humor en een dikke knipoog. De elite sprak Frans en het arme deel van de Harlingers sprak Harlinges. De taal heeft zich niet echt ontwikkeld. Door de ligging van Harlingen aan de Waddenzee en de aanwezigheid van de haven met de bijbehorende mensen van buiten die naar de stad kwamen, heeft het Fries niet echt voet aan de grond gekregen. Harlingers kunnen goed praten met de Duitsers langs de Waddenkust en met bijvoorbeeld de Amelanders. Hun talen hebben grote overeenkomsten. De handelsroutes en beurtdiensten zullen daar debet aan zijn geweest. Het dialect mag dan wat grof in de mond zijn, het heeft ook prachtige beeldende gezegdes. Zo staat de beeldspraak ‘mossel met baard’ voor het vrouwelijke geslachtsorgaan. Het ruwe in de taal is langzaam aan het verdwijnen, maar nog steeds wordt er gevraagd ‘Wat hestou aan dien hasses?’ in plaats van ‘Wat heb jij aan je hoofd?’ Bovenal is het Harlinges vol humor en knipoogjes.

Groate freet

Een Harlinger heeft een grote mond, groate freet. Een Harlinger is groat, ryk en sterk, groot, rijk en sterk. Met zijn mond dan, welteverstaan. De werkgroep heeft een paar blanco pagina’s in het boekje gelaten, zodat iedere ouwe seun zijn eigen woorden en begrippen toe kan voegen. Ze vermoeden dat er wel enig ‘gesjanter’ komt, gezeur, over wat er wel en niet in het boekje staat. Met de blanco pagina’s wordt het een levend document.

Stadsfries

Het Stadsfries, waar ook het Harlinges toe behoort, is een Nederlands dialect met Friese invloeden. Het Fries komt naar voren in de grammatica, woordenschat en in de uitspraak. Kenmerkend voor het Harlinges is dat de dubbele ui-klank wordt uitgesproken als een uu. De letter g wordt op z’n Engels uitgesproken, als in goal.

Harllnger woorden

Afmakertjers

Harlingers gebruiken veel woorden die als smaakmakers van het Harlinges kunnen worden beschouwd. Ze worden ook wel ‘afmakertjes’ genoemd. Het zijn stopwoorden en tussenwerpsels, zoals de woordjes nou, juh, mooi, seun, kien, nee wel en oek. De woorden hebben hun eigenlijke betekenis verloren op de manier waarop ze gebruikt worden en her en der in de zinnen opduiken.

Harlinger gezegdes

Lees verder

• Fries en Frysk – een rijkstaal
• Harlingen – Friese haven voor cruiseschepen
• Visserstruien - elk dorp zijn eigen trui
• Immaterieel werelderfgoed - Friese taal en cultuur
• Moaiste Fryske Wurd – het mooiste Friese Woord