Achternamen in veel soorten

Al eeuwenlang worden mensen herkend door hun naamgeving. Vanaf de middeleeuwen werd een tweenamensysteem (voornaam en achternaam) steeds gebruikelijker. De invoering daarvan verliep echter heel geleidelijk van zuid naar noord waarbij het tot de achttiende en negentiende eeuw duurde voordat de noordelijke provincies het tweenamensysteem toepasten. Het bedenken van namen had tot gevolg dat er talrijke namen ontstonden die in verschillende groepen kunnen worden ingedeeld.

Vastlegging achternamen

Een belangrijk kenmerk van een achternaam is dat die overgaat van ouder op kind in tegenstelling tot voornamen die volledig zelf gekozen mogen worden. Hoewel kinderen vaak met de voornaam naar een ouder worden vernoemd is dat geen vaste regel maar een gewoonte binnen een bepaalde familie. Maar die gewoonte verdwijnt geleidelijk omdat mensen steeds meer zelf een naam kiezen zonder relatie met een ouder. Met de achternaam bestaat die mogelijkheid niet omdat in 1811 is bepaald dat er geen nieuwe namen meer bij mogen komen en bestaande namen niet veranderd mogen worden tenzij daar een gewichtige reden voor bestaat.

Verschillende groepen achternamen

Achternamen kunnen worden ingedeeld in verschillende groepen naar een bepaald aspect. Zo kunnen achternamen gebaseerd zijn op voornamen of op eigenschappen van personen. Ook zijn veel namen gebaseerd op de herkomst van iemand of op een zekere relatie. Eveneens zijn veel namen gebaseerd op de namen van dieren en bloemen of op het beroep dat iemand uitoefent of op een kleur. Minder voorkomend zijn namen die verwijzen naar een boerderij of naar titels van adellijke personen.

Voornaamsnamen: Voornaamsnamen zijn achternamen die afgeleid zijn van een voornaam. Een veelvoorkomend voorbeeld is Janssen welke naam is afgeleid van Jan en waarbij de toevoeging sen duidt op de zoon van Jan. Andere vergelijkbare voorbeelden zijn Paulussen als zoon van Paulus en Pieterssen als zoon van Pieter. In de tijd dat op veel plaatsen het tweenamensysteem nog niet was ingevoerd kwamen dit soort namen veel voor.

Eigenschapsnamen: Een eigenschapsnaam geeft een bepaald kenmerk van een persoon weer. Meestal was dat een lichamelijk kenmerk zoals krullend haar en werd de persoon Krol of Krul genoemd. Andere op lichamelijke kenmerken gebaseerde namen zijn bijvoorbeeld De Lange, De Korte, De Klein. Hoewel veel van deze namen oorspronkelijk de enige benaming voor de persoon was werd er later een voornaam aan toegevoegd.

Herkomstnamen: Herkomstnamen zijn gebaseerd op een plaats, streek of rivier. Herkomstnamen op plaatsen gebaseerd komen zeer veel voor zoals Van Aalst, Van Boxtel en Van Zutphen. Een voorbeeld van een achternaam die van een streek is afgeleid is Van de Akker of Terpstra. Een veelvoorkomende riviernaam is Van Rijn.

Relatienamen: In een relatienaam komt een familieband tot uitdrukking of ook de aanduiding van vriendschap of een bepaalde maatschappelijke verhouding. Zo slaat Geboers of Nabuur op buren en Overman of Offermans op het gildewezen.

Dierennamen: Dierennamen komen heel veel voor en werden waarschijnlijk ooit gekozen door mensen die veel op hadden met dieren of die het aan fantasie ontbrak om een naam op een ander gebied te vinden. Zo zijn veel achternamen gebaseerd op dieren als vossen, hanen, leeuwen, mollen en valken.

Bloemennamen: Evenals dierennamen zijn bloemennamen destijds voor de hand liggende namen geweest om te kiezen als achternaam maar ze komen minder voor dan dierennamen. Op roos gebaseerde namen zijn een voorbeeld of gewoon Bloem, Bloemers en Blom.

Beroepsnamen: De verklaring voor het veelvuldig voorkomen van achternamen die naar een beroep verwijzen ligt voor de hand. Op het moment dat, vooral in de middeleeuwen, veel namen werden gekozen leefden velen in kleine gemeenschappen waar ze een bepaald beroep uitoefenden. Al gauw kreeg iemand dan bijna vanzelf als achternaam de naam van dat beroep. Veelvoorkomende voorbeelden zijn Smid (Smit, Smits), Bakker, De Boer, Wagenmakers, Molenaar en Schoenmaker.

Kleurennamen: Kleurennamen komen niet zo vaak voor maar velen zijn er trots op omdat ze het een mooie naam vinden zoals bijvoorbeeld De Bruin, Van Geel of Zwart (Swart). En denk vooral ook aan Van Oranje.

Boerderijnamen: Achternamen die op een boerderij zijn gebaseerd zijn vaak afkomstig uit Duitsland. Zij verwijzen dikwijls naar een Hoff (boerderij) met namen als Kortenhoff, Nienhoff en Broekhoff. Maar ook Nederlandse achternamen hebben hof of hoven als laatste onderdeel bij namen als Noordhof, Berkhof, Broekhoven en Beukhoven.

Voorname namen: Een beperkt aantal achternamen verwijst naar een adellijke persoon zoals Keizer (De Keizer), Hertog, De Graaf en De Ridder.