Analfabetisme in Nederland

De meeste mensen in ons land hebben goed leren lezen en schrijven. Er is echter een groep die dat niet kan, of daar heel veel moeite mee heeft. Zij worden analfabeet of laaggeletterd genoemd. Het volwaardig deelnemen aan de samenleving is niet mogelijk voor deze mensen. Het is een onzichtbaar probleem: laaggeletterden zijn handig in het verbergen ervan omdat het schaamtegevoel vaak groot is. Er komt gelukkig wel steeds meer aandacht voor het probleem van laaggeletterdheid oftewel analfabetisme.

Ongeletterdheid, analfabetisme

Een analfabeet (ongeletterde) is iemand van tenminste 15 jaar oud, die helemaal niet kan lezen en schrijven, en dit ook nooit geleerd heeft. Ongeveer 250.000 mensen zijn analfabeet. Laaggeletterden kunnen wel lezen en schrijven, maar niet genoeg om goed te kunnen functioneren in de samenleving, zij worden ook wel functioneel analfabeet genoemd. In totaal zijn er in Nederland ongeveer anderhalf miljoen mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Dat is 13% van de bevolking. Het gaat om één miljoen autochtone en een half miljoen allochtone Nederlanders. Het komt vaker voor bij mensen die lager zijn opgeleid, die een lager inkomen hebben en die ouder zijn dan 56 jaar.

Geletterdheid

De definitie van geletterdheid is volgens de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling):

Taboe

Het is voor ieder mens belangrijk om goed en zelfstandig te kunnen functioneren in de maatschappij, en basisvaardigheden als lezen en schrijven zijn daarbij onontbeerlijk. Het probleem van laaggeletterdheid komt tegenwoordig steeds meer onder de aandacht van het grote publiek en dat is wel nodig ook, want het is meestal een onzichtbaar probleem. Het wordt vaak niet herkend door de omgeving, waardoor mensen kunnen denken dat het in hun omgeving niet voorkomt. Het komt dan niet ter sprake en daardoor hebben laaggeletterden zelf het idee dat zij hier alleen in staan. Wat het voor hen weer moeilijk maakt om het bespreekbaar te maken. Daarom moet het ook beter herkend worden door de omgeving. Uiteindelijk kan degene om wie het gaat geholpen worden met een cursus lezen en schrijven.

Oorzaken laaggeletterdheid

Er zijn verschillende oorzaken van laaggeletterdheid aan te wijzen en die verschillen per persoon. Daarom is het moeilijk om iets aan het probleem te doen, dit heeft ook weer te maken met de schaamtegevoelens die erbij komen. In het algemeen zijn er groepen voor wie hun achtergrond van invloed is geweest op hun laaggeletterdheid. Dat geldt voor mensen die:

• te maken hadden met leerproblemen of gedragsproblemen, zoals concentratiestoornissen en dyslexie (woordblindheid)
• het Nederlands niet als moedertaal geleerd hebben en waar thuis alleen een andere taal werd gesproken
• nooit zijn aangemoedigd om te lezen en schrijven, die nooit met boeken en kranten e.d. in aanraking kwamen
• vanwege hun gezondheid of door spijbelen veel van school hebben verzuimd
• niet voldoende begeleid zijn geweest op school terwijl ze dit wel nodig hadden
• het lezen en schrijven min of meer verleerd zijn omdat ze het te weinig deden

Herkennen van iemand die niet kan lezen en schrijven

Veel mensen die niet kunnen lezen en schrijven schamen zich daarvoor en hebben een scala aan trucs om voor hun omgeving verborgen te houden dat zij er problemen mee hebben. Wat ze zeggen zou natuurlijk waar kunnen zijn, maar als er vaker dit soort uitspraken worden gedaan kan het zijn dat iemand niet kan lezen, schrijven of rekenen of daar grote moeite mee heeft. De volgende smoezen komen van ex-analfabeten:

• zeggen dat ze hun bril vergeten zijn
• iemand zegt dat hij zo onleesbaar schrijft en wil dat een ander het voor hem doet
• zeggen dat ze een formulier thuis wel zullen invullen
• aangeven dat ze een werkbriefje later wel inleveren
• over bijsluiters van medicijnen: zeggen dat die altijd zo ingewikkeld zijn
• zeggen dat de kinderen altijd boodschappen doen
• beweren zich vergist te hebben over een afspraak
• zeggen dat ze hun informatie van de televisie halen
• beweren dat hij of zij woordblind is

Wat wordt er aan gedaan?

Er wordt door verschillende organisaties aandacht besteed aan het probleem van laaggeletterdheid. Doordat er meer aandacht voor komt bij het grote publiek hoopt men te bereiken dat in de toekomst minder mensen laaggeletterd zullen zijn. Hiervoor richt men zich vooral op de taalontwikkeling bij jonge kinderen, zodat het probleem kan worden voorkomen.

Een ander doel is het verminderen van laaggeletterdheid. Dit doet men door mensen te helpen door scholing, waarbij ook bijvoorbeeld bedrijven worden benaderd om hun werknemers die ermee te maken hebben te helpen. Uiteindelijk is het ook in het belang van de bedrijven zelf dat hun werknemers goed kunnen functioneren.

Prinses Laurentien

Het belang van goed kunnen lezen en schrijven wordt ook regelmatig benadrukt in de media door H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden, zij is voorzitter en oprichter van de Stichting Lezen & Schrijven. Zij is ook benoemd tot Speciaal Gezant Geletterdheid voor UNESCO, waarbij zij zich wereldwijd bezig houdt met de problematiek.

In 1966 heeft UNESCO 8 september uitgeroepen tot Wereldalfabetiseringsdag. Op deze dag wordt elk jaar in de hele wereld aandacht besteed aan het belang van taal, lezen en schrijven. In Nederland is er elk jaar de Week van de Alfabetisering, die valt rondom Wereldalfabetiseringdag. Deze week wordt georganiseerd in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en vindt dit jaar plaats van maandag 7 t/m zondag 13 september.