Typenleer van Kretschmer – pyknisch, leptosoom & atletisch

Door de eeuwen heen is er altijd een tendens geweest om de mensen in te delen in typen. Een voorbeeld daarvan is de temperamentenleer van Hippocrates, die vier temperamenten onderscheidde. De typenleer van Kretschmer (1888-1964), een Duitse psychiater, is nog meer dan de temperamentenleer toegespitst op de psychiatrie. Kretschmer werd vooral bekend met zijn indeling van de mensheid in lichaamstypes, die een link zouden hebben met karakteristieke persoonlijkheidskenmerken of karaktertrekken. Zoals het geval is bij de temperamentenleer zijn deze indelingen direct gerelateerd aan de neuropsychiatrie, een specialisme waarin intensief onderzoek wordt gedaan naar lichamelijke factoren die men kan associeren met psychische en psychopathologische verschijnselen.

Inhoud

• Lichaam (soma) en geest (psyche)
• Over Hippocrates en Kretschmer
• De typenleer van Kretschmer
• Leptosome type
• Psyche
• Atletische type
• Psyche
• Pyknische type
• Psyche
• Mengvormen
• Kern van waarheid

Lichaam (soma) en geest (psyche)

De mens heeft psychische en somatische eigenschappen, functionerend in een milieu of persoonlijke omgeving. Er is sprake van een duidelijke interactie tussen psyche (geest) en soma (lichaam). Vanuit deze holistische benadering dient men ieder mens dus als een totaliteit te zien, als een 'integrale eenheid'. Ook in de reguliere geneeskunde is deze samenhang tussen het fysieke, het psychische en de leefomgeving in veel gevallen duidelijk aanwezig.

Psychosomatiek
De meest sprekende voorbeelden komen uit de psychosomatiek met aandoeningen die een flagrante interactie vertonen tussen lichaam en geest, zoals persoonlijke problemen in bijvoorbeeld de privé- en werksfeer die klachten van de maag en lage rugproblemen veroorzaken. Of psychische spanningen die via het zenuwstelsel en het hormonale systeem de verschillende orgaanfuncties negatief beïnvloeden. Ook bestaat er een (discutabel) verband tussen stress en vage hartklachten. Omgekeerd vindt hetzelfde plaats. In de neuropsychiatrie kunnen somatische afwijkingen, zoals een hersentumor, veranderingen in het karakter teweegbrengen. Of in het geheugen dat steeds meer mankeert als gevolg van dementie door arteriosclerose, alcoholisme (vergiftiging) en schade aan de hersenschors.

Onverbrekelijke eenheid
Lichaam en geest vormen met andere woorden een onverbrekelijke eenheid. Neurologische aandoeningen, psychologische veranderingen, lichamelijke factoren en het sociale milieu (persoonlijke leefomgeving) zijn in meer of mindere mate interactief. Ze beïnvloeden elkaar wederzijds.

Over Hippocrates en Kretschmer

De samenhang tussen het fysieke, de aanleg (erfelijkheid) en de psychische structuur van een individu, ofwel de ‘totale mens’ zoals men dat vaak noemt, heeft de medische wetenschap altijd in de ban gehouden. De integraliteit van de persoon, ofwel het somatische (fysieke) en psychische deel van het individu, zich bewegend in een persoonlijk leefmilieu, heeft door de eeuwen heen – al sinds de oudheid – zeer interessante beschouwingen opgeleverd.

Lichaamstypen
Een van de belangrijkste zienswijzen is de temperamentenleer van Hippocrates (430 v.C – 370 v.C.), ook wel de leer van de lichaamssappen genoemd met een indeling in het sanguïnische, flegmatische, cholerische en melancholische type. Kretschmer was een medische wetenschapper die met zijn indeling van de mens in fysieke typen – pyknische, leptosome en atletische lichaamstype – wereldberoemd werd.

De typenleer van Kretschmer

Ernst Kretschmer (1888-1964) was een Duitse psychiater en wetenschapper die in 1921 na jarenlang onderzoek zijn typenleer had ontwikkeld. Op basis van zijn bevindingen als klinisch psychiater was hij tot de 'onwrikbare' conclusie gekomen dat een bepaalde lichaamsbouw aanleiding gaf tot bepaalde psychische stoornissen. In wezen was het principe van die leer niet nieuw. De temperamentenleer van Hippocrates verwees daar ook naar. De typenleer van Kretschmer was echter toegespitst op de psychiatrische aspecten en was daar nog duidelijker in.

Lichaamsbouw
Het leptosome, pyknische en atletische type zijn door Kretschmer zeer accuraat beschreven, waarbij hij zelfs met lichaamsmaten of een karakteristieke lichaamsbouw werkte. Afhankelijk van de fysieke structuur zou ieder individu voorbeschikt zijn tot bepaalde psychiatrische aandoeningen. Kretschmer maakte onderscheid tussen drie lichaamstypen.

Leptosome type

Mensen men een leptosome lichaamsbouw zijn relatief lang en mager, ofwel pezig. Ze hebben tengere armen en benen, een smal en vaak eivormig gezicht, een spitse, lange neus en een eveneens spitse, vaak terugspringende kin. Van gezetheid is geen sprake, ze hebben weinig lichaamsvet en zijn tanig, niet gespierd. Veel leptosomen komen zelfs fragiel over.

Psyche

Leptosome individuen zijn doorgaans introvert, beschouwend van aard. Meestal zijn het intellectuelen met een nuchtere inborst, maar beslist ook met emotioneel (zeer) gevoelige snaren. Leptosomen kunnen snel op veranderende omstandigheden inspelen en adequaat reageren. Wel zijn het vaak kluizenaarstypen, ze hebben de neiging zich af te zonderen. Het leptosome type is enerzijds gevoelig, anderzijds stug, vaak op het kille af. De sociale omgang is in veel gevallen moeizaam, stroef.

Atletische type

Mensen met een atletische lichaamsbouw hebben, althans volgens Kretschmer, brede schouders, maar zijn niet echt lang van postuur. Het betreft stevige, hoekige mensen met geprononceerde jukbeenderen en brede kaken. Ze hebben weinig lichaamsvet en zijn altijd gespierd. Hun botten vertonen een sterke, grove aanblik. Het gezicht is lang en eivormig. Ze zien vaak bleek.

Psyche

Doorgaans is het atletische type assertief. Iemand die altijd zijn woordje klaar heeft en ad rem is, soms zelfs op het agressieve af. Deze individuen zijn doorgaans zeer actief van aard en neigen sterk naar veel lichaamsbeweging en sportieve activiteiten. Enige agressiviteit is hen niet vreemd, rivaliseren kunnen ze als de beste. Echt in voor veranderingen zijn ze niet. Vaak betreft het goedmoedige, betrouwbare mensen.

Pyknische type

Het pyknische individu heeft een gedrongen lichaamsbouw, een korte nek en een rond en vaak blozend gezicht. De armen en benen zijn kort en stevig. Ze hebben de neiging snel aan te komen (vetzucht) door een trage stofwisseling. Pyknische mensen hebben veel lichaamsvet en weinig spieren.

Psyche

Mensen met een pyknische lichaamsbouw zijn vriendelijk, sociaal en hebben een open karakter. Doorgaans kan iedereen er goed mee door een deur. Dankzij hun opgewekte, levendige aard, hoewel gevoelig voor stemmingen, zijn ze altijd de vrolijke noot aan tafel en bij andere sociale gelegenheden. Steevast zoeken ze gezelligheid. En ze zijn beslist niet van humor gespeend!

Mengvormen

Een van de problematische aspecten van Kretschmers theorie van de typenleer is dat mensen met een uitgesproken leptosome, atletische of pyknische lichaamsbouw feitelijk amper voorkomen. In het overgrote deel van de gevallen betreft het meng- en tussenvormen. Kretschmer noemde hen ‘dysplastisch’.

Persoonlijkheidskenmerken
Tegenwoordig is zijn theorie dat persoonlijkheidskenmerken geassocieerd kunnen worden met de psychopathologie achterhaald. Kretschmer stelde dat leptosomen voorbeschikt zijn om schizofrenie te krijgen. En pyknische types zouden eerder melancholisch en manisch kunnen worden. Naast het krijgen van hart- en vaatziekten. En atletische mensen zouden eerder last hebben van epilepsie.

Kern van waarheid

Het feit dat Kretschmers typenleer min of meer 'ter ziele' is, zoals ook de klassieke temperamentenleer van Hippocrates, laat onverlet dat bijvoorbeeld pyknische psychiatrische patiënten met schizofrenie anders schizofreen zijn dan de leptosome types, die doorgaans gekenmerkt worden door de klassieke symptomen van schizofrenie conform de leer van Kretschmer. Dat geldt overigens ook voor de andere psychopathologische ziektebeelden in relatie tot de lichaamstypen. Het overgrote deel van de mensen behoort echter noch tot de ene groep, noch helemaal tot de andere.

Lees verder

• Temperamentenleer – melancholisch, cholerisch, flegmatisch?
• Tips voor de ondervoede ziel
• Gewaarworden en waarnemen – een groot verschil
• Illusie en illusionaire vervalsing
• Hallucinaties – wat zijn dat?