Pesten op school aanpakken met Finse KIVa methode helpt

In 2012/2013 werd Nederland geconfronteerd met een aantal zelfdodingen door jongeren die tot deze daad kwamen, omdat ze werden gepest. Maar er moeten ongetwijfeld meer zelfmoorden zijn gepleegd door pestgedrag. 20% van de Nederlandse kinderen wordt gepest. Vaak gebeurt dat op straat en op school, maar de laatste jaren is het pesten via internet dramatisch toegenomen. Cyberpesten. Pesten is vaak een groepsactiviteit, waarin maar liefst zes patronen te onderscheiden zijn: de dader, het slachtoffer, de assistent, de meeloper, de verdediger en de buitenstaander. Juist de neutrale personen in de groep moeten actief worden bij pestgedrag. "Niets doen bij pesten is ook een daad". In Finland is een succesvolle antipestmethode ontwikkeld: KiVa, die nu in Nederlandse scholen is geïntroduceerd. Een steungroep van kinderen en een neutrale leerkracht speelt daarin een cruciale rol. Pesten op school aanpakken met de KIVa methode lijkt te helpen.

Pesten op school is meestal een groepsproces

Het pesten gebeurt het meest op het schoolplein en op de straat waar de kinderen spelen. Daarna kan het ook thuis doorgaan via de computer. De pester kan via chatmogelijkheden als Whatsapp, Twitter of Facebook het slachtoffer weer bereiken en vaak ongestoord zijn gang gaan, omdat het slachtoffer veelal zijn mond houdt. Jongens pesten over het algemeen meer dan meisjes, maar zijn ook vaker het slachtoffer van pestgedrag.
Pesten is meestal een groepsactiviteit en gebeurt vaak op een manier die niet direct te herkennen is voor de directe omgeving. In sommige gevallen leidt pestgedrag tot extreme reacties. In ons land kwamen in korte tijd drie gevallen van zelfdodingen als gevolg van pestgedrag in het nieuws.

Tim Ribberink pleegt zelfmoord.(2012) Nederland was geschokt door zijn afscheidsbrief

Meisje uit Staphorst springt voor trein: pestslachtoffer (2012)

In de bossen bij Wassenaar wordt het levenloze lichaam van de 13-jarige Annas gevonden.(2013) Zelfmoord als gevolg van pesten.

Zes rollen in een groep: ieder kind heeft een rol bij pestgedrag

Zonder zich ervan bewust te zijn heeft ieder individu binnen een groep waar pesten aan de orde is een rol; actief of passief.
De rolverdeling in een groep:

Het slachtoffer
Een slachtoffer van pestgedrag is meestal een jongere en lichamelijk zwakkere persoon die door zijn groep wordt buitengesloten. De redenen zijn vaak heel onbenullig: anders zijn dan de anderen, te dik, te dun, stotteren, rood haar, zelfs te perfect zijn.

De dader
Een pester weet een slachtoffer heel goed uit te kiezen. Het is altijd iemand waarvan hij weet dat het merendeel van de groep het slachtoffer niet zal verdedigen. De frustraties die binnen een groep aanwezig kunnen zijn, worden zonder enkele gewetensbezwaren op de zwakkere afgereageerd. De dader is een kind dat zelf vooruit wil. Door het pesten bereikt het een sociale status en wordt populair.

De assistent
Een assistent doet graag mee met het gedrag van de dader en maakt deel uit van de populaire groep.

De meeloper
Dit is een van de belangrijkste personen in de groep zonder dat hij zich daarvan bewust is. De dader voelt het aanmoedigen, joelen, uitlachen of soms zelfs het zwijgen als een beloning voor zijn gedrag. Hij bevestigt daardoor zijn status.

De verdediger
De verdediger kiest partij voor het slachtoffer. Hij troost het, vaak niet op het moment dat het slachtoffer wordt gepest, maar naderhand. Een verdediger is voor het slachtoffer erg belangrijk.

De buitenstaander
Een buitenstaander doet niets. Juist door het niets doen en zwijgen tolereert hij het pesten. De buitenstaanders vormen ongeveer een kwart tot bijna de helft van de groep.

Pesten op school aanpakken met nieuw inzicht

Pesten is moeilijk te herkennen voor leerkrachten, omdat het meestal buiten het zicht gebeurt. Op het plein, gymzaal, op straat buiten schooltijd of via de computer. Slechts 20% van de echte pestgevallen wordt gesignaleerd.
Als het pesten is gesignaleerd, wordt het pestprotocol uit de kast gehaald, waarin het accent op de aanpak van dader en slachtoffer ligt. Soms kan het een probleem (tijdelijk) oplossen, maar vaak gaat het ongemerkt verder.

Niemand mag meer toekijken. De buitenstaander moet in actie komen
In een nieuwe aanpak wordt ook de grote groep bij de oplossing betrokken. Deze neutralen moeten in actie komen, want "Niets doen bij pesten is ook een daad" (citaat van professor Veenstra, die betrokken is bij de invoering van KiVa in Nederland)

KiVa: antipestmethode uit Finland heeft een succesvolle aanpak van pestgedrag

KiVa is afkomstig uit Finland. Dat land behoort al jaren tot een van de best presterende landen ter wereld op het gebied van onderwijs. Op het gebied van het algemeen welbevinden van de kinderen scoorde het land veel minder. Ook hier pleegden kinderen zelfmoord door pestgedrag. De Finse regering gaf professor Christan Salmivalli de opdracht een methode te bedenken die het pesten op scholen moest verminderen. Zij ontwikkelde de KiVa-methode
Kiva betekent in het Fins 'leuk' of 'fijn'.

KiVa en de leerkracht

Bij KiVa krijgen alle leerkrachten training in het herkennen van signalen van plagen, iemand negeren en pesten.
Zij krijgen te horen wat respect voor elkaar is.
Zij leren hoe men met elkaar moet omgaan.
Communiceren krijgt heel veel aandacht.
Bespreken deze zaken regelmatig met de kinderen.
Maken duidelijke afspraken met de kinderen.
Tijdens de pleinwachten dragen zij keurige "KiVa - hesjes" om de kinderen aan de gemaakte afspraken te herinneren.

KiVa en de kinderen

Leren wat respect voor elkaar is.
Leren communiceren in de 'ik- vorm'. Een gepest kind kan zeggen: "Ik ben bang voor jullie als jullie zo op me afkomen" in plaats van een verwijtende opmerking te maken.
Leren ontdekken wat goed gaat en dat gaan versterken.

KiVa en de rol van de steungroep
Natuurlijk kan er ondanks afpraken en maatregelen toch een pestgeval zijn. Dan wordt de meest opvallende actie binnen de KiVa - methode toegepast: de steungroep.
Voor het slachtoffer wordt een steungroep geformeerd.
De steungroep bestaat uit:

De pester(s).
Kinderen die het voor het slachtoffer opnemen.
Neutralen. De buitenstaanders dus die niet pesten maar wel toezien hoe een ander kind wordt gepest zonder zelf iets te ondernemen
Een neutrale leerkracht. Dus niet de eigen leerkracht.

De gepeste leerling zit niet in de steungroep.
De steungroep moet voor een oplossing zorgen. Het moet ervoor zorgen dat het dingen doet, waardoor het slachtoffer het wel fijn vindt in de klas en op school. Complimenten geven, samen naar school fietsen of uitnodigen voor verjaardagsfeestjes zijn enkele makkelijk realiseerbare voorbeelden.

Het resultaat van KiVa in Finland

In Finland passen bijna alle scholen KiVa toe bij kinderen van 6 tot 9 jaar. Het pesten verminderde in korte tijd met 40 procent.

Als signalen van pesten op scholen op tijd worden herkend, kan pesten bijna helemaal verdwijnen.

KiVa in Nederland.

Groningse wetenschappers hebben KiVa in 2012 op 100 scholen in ons land gepresenteerd. In 2014 wordt het aantal scholen uitgebreid. Honderd scholen doen vanaf september 2012 mee aan het Groningse KiVa - project. Het aantal leerlingen is ongeveer 10.000. Van die 100 scholen gaan er ongeveer 30 door zoals ze altijd met pestgedrag omgingen. De andere krijgen de KiVa training. Het resultaat werd in oktober 2013 bekendgemaakt. Op de scholen met de KIVa was het pestgedrag aanzienlijk afgenomen.

Behalve zelfmoord zijn er nog andere gevolgen van pestgedrag

De gevolgen van pestgedrag zijn verschillend.

Negatieve ervaring omzetten in positieve daden
In Nederland is het bekendste voorbeeld ongetwijfeld André van Duin. In zijn jonge jaren was hij het slachtoffer van pestgedrag vanwege zijn rode haren. Hij is uiteindelijk de komiek geworden met het rode haar als één van zijn kenmerken.

Agressief gedrag
Zeer agressief gedrag dat tot catastrofale daden kan leiden. In ons land is het bekendste voorbeeld een jongen die in Amsterdam een klasgenoot doodstak na jarenlang gepest te zijn. Een paar dagen voor zijn daad werd er nog een brandende sigaret in zijn gezicht uitgedrukt.

Zelfverminking
Deze kenmerken samen met depressiviteit en stress komen het meest voor bij slachtoffers die zelfs na verhuizing of op een andere school opnieuw slachtoffer van pestgedrag worden. Herhaald slachtofferschap wordt dit genoemd.

Meer voorbeelden van fatale daden door pestgedrag

Tieners in Japan: in de laatste zes jaar hebben minimaal veertien tieners zelfmoord gepleegd als gevolg van pestgedrag

Winnenden in Duitsland: een zeventienjarige jongen schiet zestien mensen dood, hij werd jarenlang gepest en door leraren en klasgenoten genegeerd.

Finse school: een achttien jaar oude jongen schiet wild om zich heen en doodt acht personen en verwondt er twaalf.

Colombine Highschool (VS): twee studenten schieten twaalf medestudenten en een leraar dood en plegen vervolgens zelfmoord. Reden: jaren gepest.

Justin Timberlake / Bron: Georges Biard, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Beroemdheden die werden gepest

Madonna: wilde anders zijn, onthaarde haar benen en oksels niet meer en wilde geen make-up dragen
Kate Winslet: was aan de dikke kant en werd 'blubber' genoemd
Justin Timberlake: hield niet van voetballen
Bruce Willis: stotterde
Winona Ryder: droeg jongensachtige kleren
Steven Spielberg: zijn joodse afkomst
Victoria Beckham: een beetje dik