Een leugen om bestwil is nog geen fakenieuws

Hoewel liegen, en dus ook het opzettelijk verspreiden van valse nieuwsfeiten, een slechte reputatie heeft, kan een leugen om bestwil ook goede eigenschappen bezitten. Het maakt het mogelijk dat mensen elkaar beter verdragen. Het is zogezegd een sociaal smeermiddel. Al te veel waarheid is ook niet altijd goed. Maar een leugen om bestwil is daarmee nog geen fakenieuws. Fakenieuws, het met opzet verspreiden van valse informatie, wordt vooral binnen social media overgenomen en door veel menen als waarheid geaccepteerd omdat het de eigen vooroordelen bevestigt. Het staat buiten kijf dat publieke leugens het morele gedrag van een samenleving beschadigen. Vooral als die de leugenaars helpen bij het bereiken van hun doelen. Vaak komen ze er te gemakkelijk mee weg. “Iedereen doet het immers” wordt dan al snel opgemerkt.

Inhoud

• Liegen als sociaal smeermiddel
• Hoe vaak liegen mensen?
• De meest voorkomende leugens
• Beter af met een 'leugen om bestwil'?
• Ook de leugen om bestwil kan kwaad doen
• Kan de 'leugen om bestwil' tot 'nepnieuws' worden?'

Liegen als sociaal smeermiddel

Om te kunnen begrijpen dat liegen ook als sociaal smeermiddel kan gelden, moeten we eerst een blik op fakenieuws in de privésfeer werpen. Bij alle verontwaardiging eind 2016 over de vermeende leugens rond Trumps verkiezing tot president van de Verenigde Staten, wordt al gauw vergeten dat iedereen van ons wel eens liegt. Volwassenen en kinderen, op grote en op kleine schaal. En lang niet altijd met verkeerde bedoelingen. Want liegen heeft ook zijn goede kanten. Het is absoluut zinvol om elkaar soms onwaarheden te vertellen of om iemand de waarheid te besparen. En daar is lang niet altijd bedrog en zwendel mee bedoeld.

Leugentjes laten de omgang met anderen soepeler verlopen

Mensen die door en door eerlijk zijn, zijn vaak minder aangenaam in de omgang. Ze missen wat we ‘hoffelijkheid’ noemen. Ze doen anderen pijn, door hen continu op hun tekortkomingen te wijzen. Af en toe een leugentje daarentegen, laat de omgang met anderen veel soepeler verlopen.

Hoe vaak liegen mensen?

Afhankelijk van de bronnen, daaronder ook wetenschappelijke, liegen mensen 2 tot 200 keer per dag. De waarheid zal wel ergens in het midden liggen. Meestal zijn het kleine leugens die door de samenleving geaccepteerd zijn en ons 's nachts niet uit onze slaap houden. Voor dat soort leugens is de ouderwetse biechtstoel écht niet nodig.

De meest voorkomende leugens

• Misschien wel de meest voorkomende leugen is deze: "Hoe gaat het met je?" "Goed." Hoewel dat vaak niet waar is, spaart dat antwoord de ander en beschermt het jezelf;
• En ook in de kledingbranche wordt de klant voortdurend belogen: "Die jurk staat je fantastisch!";
• Op Facebook "like" je een plaatje hoewel je de foto van je vriendin maar lelijk vindt;
• "Maar wat kan jij mooi tekenen", zegt de juf in groep één over de kriebels van de peuter.

De klant, de vriendin, de peuter, ze verheugen zich allemaal over het compliment, ongeacht of dat oprecht is. Valse complimenten zijn als kleefmiddelen die mensen met elkaar verbinden. Zij brengen goede gevoelens teweeg. Men laat zich graag verleiden. Dat tonen ook reclameboodschappen. Niemand die ze gelooft, maar men laat zich graag voor de gek houden omdat ze het zelfbeeld flatteren.

Beter af met een 'leugen om bestwil'?

Een 'leugen om bestwil', ‘a white lie’ zoals ze in het Engels zeggen, is een leugen met goede bedoelingen. Vaak is zo’n leugen van vitaal belang. De zieke die zich laat troosten door een leugen. Hij wil niet altijd weten hoe ernstig zijn toestand is.

Iets verzwijgen in de liefde

Interessant wordt het bij een speciale vorm van liegen: als we iets verzwijgen omdat het ongewenste gevolgen zou kunnen hebben. Voor onszelf, voor anderen, voor een vriendschap, in de liefde. Toch kan het soms beter zijn om schuldbewust te zwijgen, dan jezelf vrij te spreken door te bekennen. Liefde en onbevangen eerlijkheid zijn geen synoniemen. Net zoals volledige transparantie geen absoluut bewijs van vertrouwen is. Liefde heeft geheimen nodig, ruimte voor fantasie. Dat maakt het andere interessant.

Ook de leugen om bestwil kan kwaad doen

Het bovenstaande toont aan dat een leugentje om bestwil het perfecte hulpmiddel kan zijn om de wereld om je heen in balans te houden. Maar een leugen om bestwil kan soms meer impact hebben dan we vermoeden. En er zijn goede maar ook verkeerde momenten om er een te gebruiken. Als de vrouw aan haar man vraagt “zie ik er goed uit in deze jurk?”, dan moet het antwoord altijd “ja” zijn, wordt wel eens verteld. Maar er zijn momenten dat een leugen om bestwil meer kwaad dan goed doet. Het grootste probleem met de leugen om bestwil is, dat we vaak meer en meer leugens moeten verzinnen om voor onze eerdere leugens dekking te creëren.

Kan de 'leugen om bestwil' tot 'nepnieuws' worden?'

In theorie zou een leugen om bestwil kunnen uitgroeien tot nepnieuws, met name in de sfeer van de social media als men zijn volgers vertelt wat ze graag willen horen. Als de ontvangers van het bericht dus worden bevestigd in hun vooroordelen zou dat een vlekwerking kunnen hebben. Het zijn juist deze leugens en onwaarheden die de maatschappij grote schade kunnen berokkenen. Want de beoogde doelgroep blijkt vaak uiterst makkelijk te beïnvloeden. Maar er zijn toch kenmerkende verschillen tussen fakenieuws en wat wij 'leugentjes om bestwil' noemen.

Leugens om bestwil hebben niet de intentie om anderen te beschadigen

Leugens om bestwil zijn onwaarheden die we vertellen om schade, schaamte of angst te minimaliseren. Meestal vertellen we leugentjes om bestwil om anderen te helpen, hoewel het ook in eigen voordeel kan zijn. Maar meestal komen ze zowel de ander als ons zelf ten goede en helpen ze onze goede relatie ondersteunen. We kunnen leugentjes om bestwil misschien het best definiëren als 'onwaarheden die per saldo de netto schade helpen beperken'. Het belangrijkste aspect van deze leugens is dat niemand wordt geschaad, en daarmee onderscheidt de leugen om bestwil zich duidelijk van nepnieuws.