Tafelmanieren en Erasmus en Sachs

Tafelmanieren in de vroege middeleeuwen bestonden uit: geen vieze troep maken, niet gulzig zijn, niet opwinden en tafelgenoten respecteren. Die regels handhaven had zeker zijn functie omdat vroeg in de middeleeuwen met de handen gegeten werd. Eten was een gemeenschappelijke aangelegenheid waarbij voor een goed verloop afspraken onontbeerlijk waren. In een geschrift van Erasmus werd een aantal tafelmanier opgesomd en eigenlijk aan de kaak gesteld omdat een aantal met wangedrag te maken had. Ook Sachs beschreef een aantal tafelmanieren.

Gemeenschappelijk gebruik

Zo aten de middeleeuwers bijvoorbeeld met de vingers uit een voor iedereen bestemde schaal. Het vlees lag op een plank waar men van pakte en in een gemeenschappelijke sauskom doopte zoals ook het brood. Soep werd met meerdere mensen uit dezelfde kom gedronken en ook de drinkbeker ging de tafel rond.

Later in middeleeuwen eigen tafelgerei

Later in de middeleeuwen kreeg elke tafelgenoot voortaan zijn eigen bord, glas, lepel, mes en vork. Wat voorheen rechtstreeks uit schalen werd gegeten moest voortaan met opschepgerei op elk bord worden geschept voordat het met eigen bestek mocht worden aangeraakt. Die regels werden niet zozeer ingevoerd vanwege de hygiëne, want men nam het daar nog steeds niet zo nauw mee, maar meer omdat het eleganter was.

Weten wat wel en niet mocht met brood

Veel van de door de hoogste adel geïntroduceerde gewoonten wisselden echter nogal eens. Belangrijk was daarbij om precies te weten wat wel en wat niet mocht. Zo mocht brood vanaf een bepaalde tijd niet meer met de hand gebroken worden maar moest met het mes worden gesneden. Weer later moest het juist weer wel met de hand worden gebroken zoals dat nu eigenlijk ook nog is.

Geschriften over een aantal tafelmanieren

Over de tafelmanieren van die tijd zijn diverse geschriften verschenen zoals wellevendheidsboekjes, gedichten en vorstenspiegels. Een vorstenspiegel is de benaming voor een geschrift van didactische, juridische, geschiedkundige of theologische aard.

Belangrijke geschriften van Erasmus en Sachs

Twee belangrijke geschriften over tafelmanieren waren die van Desiderius Erasmus (1466?-1536) die Vorstenspieghel schreef en de dichter Hans Sachs (1494-1576) die het gedicht Eine Tischzucht maakte.

Vorstenspieghel

Erasmus somde een aantal tafelmanieren in zijn werk op dat eigenlijk ook bedoeld was om zijn tijdgenoten te confronteren met het wangedrag dat ze er soms op nahielden:

• Voordat men aan tafel komt dient men zich te reinigen en zeker ook de vingernagels.
• Tijdens de maaltijd dienen beide handen op tafel te zijn maar niet samengevouwen of breed steunend.
• Ondersteunen met ellebogen is alleen toegestaan voor ouderen en zwakken.
• Tafelgenoten mogen niet met ellebogen of voeten worden lastiggevallen.
• Men mag niet op en neer wiebelen maar moet rustig rechtop zitten.
• Als een stuk vlees er nog gaaf uitziet moet men het aan de buurman laten.
• Eveneens is het ongemanierd om de schotel zodanig te draaien dat het beste stuk voor komt.
• Vergeet na het nemen van vloeibare spijs niet de lepel aan het servet af te vegen.
• Vingers aflikken hoort niet evenmin als aan het tafelkleed afvegen.
• Alleen ooievaren schrokken grote brokken naar binnen.
• Aangeknabbeld brood mag niet nogmaals in de soep worden gedoopt.
• Afgeknaagde etenswaren mogen niet worden doorgegeven aan een ander.
• Alleen katten likken suiker of andere zoetigheden van het bord.

Ein Tischzucht

Ook Sachs nam een aantal tafelmanieren als uitgangspunt in zijn gedicht:

• De oudste mag als eerste opscheppen.
• Snuiven en snakken aan tafel is niet netjes.
• Bestorm het eten niet zodat er geen servies omvalt.
• Houd het brood niet tegen de borst bij het snijden.
• Neem geen volle lepels, ook niet als je haast hebt.
• Schep niet bij voordat de mond leeg is.
• Praat niet met volle mond.
• Kauwen moet met de mond dicht en steek de tong niet uit zoals een hond.
• Veeg de mond af alvorens uit het glas te drinken zodat het glas niet vet wordt.
• Hoest niet in het glas en drink zedig.
• Snuit geen neus aan tafel om anderen niet te storen.
• Peuter ook niet in de neus.
• Knars niet met de tanden.
• Krab niet op het hoofd.
• Veeg geen handen af aan het tafellaken.
• Loof en dank de heer na afloop van de maaltijd.