Managua de gelaagde stad

Managua de gelaagde stad Net als veel andere steden in Latijns-Amerika gaat ook Managua, de hoofdstad van Nicaragua, gebukt onder een toenemende golf van criminaliteit en een uit de openbare ruimte terugtrekkende elite. Echter in tegenstelling tot andere steden wereldwijd waar ommuurde enclaves geïsoleerde eilanden zijn heeft Managua een ander proces ondergaan waarbij de gehele laag van de stad “disembedded” is van de algemene structuur van de stad d.m.v. een exclusieve wegennet voor de stedelijke elite. Verschillende studies wereldwijd hebben aangetoond dat toenemende criminaliteit en gevoel van onveiligheid zorgt voor een nieuwe vorm van ontwikkeling van de gesegregeerde ruimtelijke ordening in steden. Wat voornamelijk uitgedrukt wordt in de toenemende verspreiding van de zogenaamde “gated communities”. Gated Communities zijn geprivatiseerde afgesloten en beveiligde appartementen, of zelfs gehele wijken, voor residentie, consumptie, recreatie en werk. Zij zijn gebouwd om hun bewoners te isoleren van de criminaliteit en om zo hun (gevoel van) onveiligheid te minimaliseren.
In het essay van Teresa P.R. Caldeira, wat ik in deze link behandeld heb, wordt dit fenomeen uitvoerig besproken en gekeken naar de consequenties op de publieke ruimte, van São Paulo. Echter zijn de consequenties op meerdere steden wereldwijd van toepassingen, dan alleen op São Paulo.
In dit artikel, wat gebaseerd is op het essay van Dennis Rodgers, wordt er gekeken naar de opkomende ruimtelijke segregatie dat gelinkt is aan de stedelijke onveiligheid in Managua, de hoofdstad van Nicaragua. In Managua zijn de klassieke kenmerken van de gated communities aanwezig, maar het proces bevat echter ook aanvullende elementen.

Managua de "palimpsest" stad

Managua domineert het land op economische en politieke vlak en een aantal unieke processen hebben de stad gemaakt zoals het nu is.
In 1851 werd Managua, tot die tijd een klein provinciestadje, gekozen als hoofdstad van Nicaragua boven de toen belangrijkere maar feodale steden León en Grenada. Binnen een eeuw groeide de stad uit tot een bruisende metropool, van een half miljoen mensen. En rond de 1960 had de stad de reputatie van een speelterrein voor de elite te zijn. In 1972 werd 75 procent van de huisvesting en 90 procent van de economische capaciteiten verwoest - incl. het centrum - door een verwoestende aardbeving. 20.000 mensen vonden de dood en 300.000 waren dakloos geworden. Veel noodhulp gelden belanden in de zakken van de heersende dictator Somoza en er vond weinig wederopbouw plaats. Hierdoor werd het centrum praktisch verlaten, op een paar gebouwen na die de aardbeving hadden overleefd. De wederopbouw die wel plaatsvond gebeurde oost-zuidoost van het centrum en waren nieuwe woongebieden.
In 1979 werd de dictator Somoza verdreven door de linkse Sandista rebellen, wat de mogelijkheid bood om de stad verder op te bouwen en te transformeren. Echter gooide de daaropvolgende burgeroorlog tegen de, door de VS gesteunde, contra revolutie roet in het eten. Uiteindelijk zijn er wel kleine buurt verbeteringen geweest en zijn enkele sloppenwijken "geüpgrade", maar deze verbeteringen hebben weinig uitgehaald tegen de gevolgen van het gebrek aan structuur in de stad, die door de jaren heen nog verergerde door langzame verslechtering van de stedelijke infrastructuur en de anarchistische ontwikkeling van marginale sloppenwijken, waarvan enkele in de ruïnes van het oude centrum.
Rodgers noemt Managua een " 'palimpseste stad'¹ van vormen uit het verleden die bovenop elkaar zijn gebouwd en een collage van bestaande gebruiken" (Rodgers 2004).
De bedrijven en diensten die voorheen in het centrum waren verschenen weer maar dan in een gedecentraliseerde manier. Zij zorgen echter voor een gefragmenteerde metropool van semi-autonome districten die door een Byzantijns vervoersnetwerk zijn verbonden. Maar het meest paradigmatische is dat de bevolking van Managua aan het post-aardbevings vorm van de stad is aangepast door het in kaart brengen van oude referentie punten in het nieuwe stadslandschap.
Nadat de Sandistas weg waren gestemd in 1990 kwamen er nieuwe stedelijke ontwikkelingen in de stad. Na de revolutie zijn de rijke Nicaraguanen, die waren gevlucht naar Miami, terug gekeerd en dat heeft geleid tot vastberaden inspanningen om de door hen gekoesterd sociale en culturele scène van Miami te herscheppen. Dit veranderde het gezicht van Managua. Want opeens waren er neon verlichte cafés en clubs en reden er duren auto’s door de straten. En in een wijder proces heeft de globalisatie en economische liberalisatie geleid tot vestigingen van internationale franchise bedrijven (zoals Subway, McDonalds, Hard Rock Café etc.), alsmede de komst van dure restaurants, nachtclubs, hotels, supermarkten en grote shopping malls (naar Noord-Amerikaans model).

¹: Palimpsest is een hergebruikt stuk perkament dat als handschrift dient.De bovenste laag van dit perkament (met de tekst erop) werd afgeschraapt zodat het perkament opnieuw beschreven kon worden. Wikipedia

Criminaliteit en onveiligheid in hedendaags Managua

De laatste twee decennia is de criminaliteit explosief gestegen in Nicaragua. Volgens (onbetrouwbare) politiestatistieken zelfs met een gemiddelde van 10 procent per jaar sinds 1990, in vergelijking met 2 procent p.j. in de jaren tachtig. Het absolute aantal is tussen 1990 en 2004 zelfs verdriedubbeld, met zelfs een stijging van 460 procent voor criminaliteit tegen personen - o.a. doodslag, verkrachtingen en geweld. Ondanks dat de algemene trend van toenemende criminaliteit juist is, zijn de officiële Nicaraguaanse politie cijfers niet betrouwbaar. De nationale moord cijfers per 100.000 inwoners stond gemiddeld op 15 dode per 100.000 inwoners tussen 1990 en 2003. In vergelijking in Honduras lag dit aantal drie keer zo hoog en in Guatemala en El Salvador zelfs zes keer.
Hier zijn enkele redenen voor. Beide presidenten Alemán (1997-2002) en Bolaños (2002-2007) hadden in hun regeringsplannen het aanpakken van de criminaliteit als een van hun belangrijkste speerpunten en wilde positieve (lage) criminaliteitsstatistieken. Maar een van de belangrijkste redenen was de inefficiëntie en zwakheid van de Staat instituties. De politie is de meest (dramatische) zwakke institutie in het land. Sinds er in 1990 een ander regime aan de macht kwam kwam er ook een langzaam en pijnlijk proces van depolitiseren en een reductie op de omvang en budget van de politie. Dit had zijn uitwerking op de operationele capaciteit en werkzaamheden. Hierdoor werd er weinig gepatrouilleerd in stedelijke gebieden en in 21 procent van de 146 gemeentes in Nicaragua was de politie zelfs volledig afwezig.
Van Centraal-Amerika heeft de Nicaraguaanse politiemacht het laagst aantal personeel per inwoner per misdaad, het laagste budget per misdaad, het laagste budget per agent en het laagste gemiddelde salaris. Hierdoor is het politiepersoneel veel vatbaarder voor corruptie, maar limiteert het ook hun technische en materiële mogelijkheden.
In een onderzoek die gehouden is in 1999 geeft 43 procent van de ondervraagde aan dat diegene die ooit slachtoffer zijn geworden van een misdrijf geen aangifte heeft gedaan bij de politie, omdat het simpel weg "geen zin had".
De veranderingen in onveiligheid en angst heeft voor de armen en de elite verschillend uitgepakt. Waar in de periodes van 96-97 beide groepen (armen en elite) met angst leefde en zo weinig mogelijk de deur uit gingen en enkele elite zelfs weer naar het buitenland (Miami) vluchten voor de toenemende criminaliteit, zo was dat in 2002 anders. Het armere deel van de bevolking leeft nog steeds met angst, in 2002, om de straat op te gaan en de situatie is volgens hen zelfs erger geworden sinds 1997. Maar de stedelijke elite heeft sinds 2002 een veel positievere kijk op het leven in Managua. Volgens hen heeft president Alemán de stad compleet veranderd en was het weer veilig en leefbaar, en verhuisde de elite ook weer terug uit Miami.

Het nieuwe Managua

Het geweld is zeker explosief gestegen en verergerd in Nicaragua, echter heeft de misdaad en onveiligheid de armen en de elite ongelijk beïnvloed.
Verschillende factoren onderbouwen deze dubbele transformatie, maar de belangrijkste is de rol van Arnoldo Alemán. In 1990 werd hij gekozen tot burgemeester van Managua en kwam met een duidelijk stedelijk project dat hoofdzakelijk gericht was om de stad voor de stedelijke elite een betere plaats te maken. Dit resulteerde o.a. in de stad opzichtig te "verfraaien" - zoals met een rotonde die gevuld is met een grote fontein die water in verschillende kleuren spuit, of het laten bouwen van een nieuwe kathedraal (Metropolitana de la Purisima Concepcion). Andere initiatieven waren campagnes om de wegen en kruisingen vrij van straat kinderen en verkopers te maken, revolutionaire muurschilderingen werden overgeschilderd en het verwijderen van informele nederzettingen in ruïnes van de stad.
In 1996 werd diezelfde Alemán gekozen tot president van Nicaragua en zette hij zijn campagne voort, alleen was hij nu instaat om het nog groter aan te pakken. Zo zorgde hij voor het bouwen van nieuwe overheidsgebouwen in het oude centrum, inclusief een nieuwe presidentieel paleis met een fontein die muziek spoot op muziek. Ook het internationale vliegveld heeft een opknapbeurt gekregen in 2000-2001. Daarnaast heeft de regering indirect de bouw van nieuwe gebouwen gestimuleerd door bedrijven (illegaal) belastingvrijstelling te geven.
Al met al kan er gezegd worden dat dit "verfraaiingsproces" van Alemán zich voornamelijk focuste op locaties die het leven van de stedelijke elite beïnvloede, zoals de overheidsgebouwen waar vele werkzaam zijn, of het internationale vliegveld. Op deze manier gezien plus het optellen van de nieuwe en exclusieve clubs, restaurants en winkelcentra, etc. halverwege en eind jaren negentig, is het duidelijk dat er een opeenhoping van locaties en voorzieningen die voornamelijk voor de stedelijke elite dienst deed op kwam. Echter zijn deze dingen niet genoeg om de stad aantrekkelijker te maken voor de elite, gezien de groeiende criminaliteit en onveiligheid. Wat verder vereist was was een meer vitale reorganisatie van de stedelijke orde, die voornamelijk op twee elementen rustte, namelijk de ontwikkeling van de private beveiligingsbedrijven en de verbetering van Managua's transport infrastructuur.

Privatisering van de beveiliging

"Het is geen toeval dat de ontwikkeling van de private beveiligingsindustrie samenviel met de stijgende criminaliteit en onveiligheid, daarnaast is er een brede opvatting dat de inefficiëntie van de politie betekent dat private oplossingen nodig zijn om de veiligheid te garanderen" (Rodgers 2004).
In 1990 was er slecht één private beveiligingsbedrijf geregistreerd bij de politie, in 1996 waren dit er al 14 en in 2003 zelfs 56. Daarnaast waren er in 2003 9,017 geregistreerde private veiligheidsagenten, welke waarschijnlijk hoger lagen vanwege de 29,414 vergunningen voor vuurwapens die in 2000 waren afgegeven. In vergelijking in 2003 waren er maar 7,664 politieagenten in Nicaragua.
Private beveiliging is een klassiek element van het model van ommuurde enclaves voor stedelijke segregatie. Caldeira legt in haar essay dit in relatie uit tot de stad São Paulo - wat ik in deze link behandeld heb. Daar trekt de angstige midden en upperklasse zich terug in gated communities en gesloten appartementen, wat onvermijdelijk vergezeld gaat met de noodzaak om de exclusie te garanderen van die ruimtes waar de bronnen van onveiligheid vandaan komen. Op grond van hun private karakter kunnen ommuurde enclaves niet rekenen op de publieke beveiligingsagenten om deze exclusie af te dwingen en daarom wordt de beveiliging al snel een private kwestie.
Echter diezelfde logica heeft zich niet voorgedaan in Managua, ondanks dat er ook hier in rap tempo hoge muren en gewapende beveiligers zijn gekomen. Deze veiligheidstendens komt echter eerder voor bij individuele woningen i.p.v. op hele wijken. De paar welgestelde wijken in Managua zijn geen gated communities zoals Caldeira ze beschrijft, maar eerder concentraties van individuele ommuurde woningen. De reden hiervoor is juist dat er maar een kleine groep welgestelde is in Managua. De klassieke gated communities bestaan namelijk uit grote ommuurde appartementen complexen, en soms zelfs complete ommuurde wijken, die de bewoners in principe niet hoeven te verlaten omdat alle sociale, economische en culturele voorzieningen binnenin zijn. De kleine omvang van de stedelijke elite in Managua betekent dat iedere enclaves een redelijke omvang moeten hebben, en daarvoor zouden bedrijven binnenin het moeilijk hebben om rendabel te zijn.

Dus de stedelijke elite uit Managua hebben zich niet op dezelfde manier uit de publieke ruimte onttrokken zoals men heeft gedaan in São Paulo. Zij verlaten echter wel hun ommuurde en zwaarbeveiligde woning om te gaan werken en recreëren op de plekken en in de gebouwen die door de regering Alemán voor hen heeft gebouwd. Private beveiliging blijft van cruciaal belang, echter leven de elite niet alleen binnen een beperkt aantal streng beveiligde locaties, maar de private bepalingen voor veiligheid zorgen de facto dat publieke ruimtes veranderen in private. Zo worden mensen die er "arm uitzien" niet meer bepaalde winkels of zelfs centra ingelaten door (bewapende)bewakers o.a.
Omdat deze verschillende locaties verspreid zijn door de stad, lijkt het erop dat de stedelijke elite van Managua in een zogenaamd "fortified network" -helaas bestaat hier geen goede en duidelijke Nederlandse vertaling voor, maar 't komt neer op een ommuurde/beveiligde aparte infrastructureel netwerk, alleen voor de elite - leven. Deze zijn net als de ommuurde enclaves gescheiden van de rest van de stad en diegene die er gebruik van maken blijven geïsoleerd tegen het hoge niveau van criminaliteit en onveiligheid. Het meest kritische element dat gezorgd heeft voor het opkomen van deze "fortified netwerken" is de ontwikkeling van een strategische set van goed onderhouden, goed verlichte en snelle doorstromende wegen.

Wegen en rotondes

De conditie van de wegen in 1996 in Managua was zo slecht (gaten, en gebrek aan adequate oppervlakte), alsmede de constante dreiging van carjacking bij stoplichten en drukke kruisingen, dat het reizen tussen verschillende locaties een grote risico was voor de elite.
Alemán zette een groot programma op om het transportnetwerk van de stad te verbeteren. Zo werden de gaten gevuld, wegen opnieuw geasfalteerd, en belangrijke verkeersslagaders verbreed, ook werd er een ringweg aangelegd en stoplichten vervangen voor rotondes, zogenaamd op het verkeer beter te laten doorstromen. De wildgroei aan rotondes kan ook gelinkt worden aan het feit dat zij de kans op carjacking verminderen (omdat je dan niet meer hoeft te stoppen, te weten dit zijn geen standaard kleine rotondes zoals je ze in Nederland aantreft), terwijl de voornaamste bedoeling van de ringweg lijkt te zijn om de bestuurders de kans te geven om bepaalde delen van Managua, die bekend staan om hun hoge criminaliteit, te mijden.
Kijkend naar een plattegrond waar de wegwerkzaamheden waren, dan lijkt er echter een patroon te zien te zijn van selectiviteit. De wegwerkzaamheden leken voornamelijk locaties te verbinden die geassocieerd kon worden met het leven van de elite, terwijl de wegen in locaties die niet met hen geassocieerd werden verwaarloosd werden.
Ook is het wel opvallend dat er in de periode 1998-2001 een 35 procent stijging was van het aantal voertuigen in Managua, terwijl in de periode 1995-1998 er nog een daling was van 13 procent. Wanneer er gekeken wordt naar het aantal verkeersongelukken met dodelijke afloop is er ook een toename te zien in de periode 1998-2000, wat per toeval ook dezelfde periode was van de grote veranderingen in het transportnetwerk van de stad. Voetgangers zijn de grootste groep van slachtoffers van verkeersongevallen, ruim 40 procent van alle dodelijke verkeersongevallen. De rotondes zijn in het bijzonder het gevaarlijkst voor voetgangers, - omdat er geen oversteekplaatsen zijn en het verkeer van alle kanten tegelijk komt en je letterlijk omver rijdt - en twee van de drie wegen waar de meeste verkeersongelukken gebeuren zijn nieuwe verkeersslagaders. Deze nieuwe wegen brengen dus nieuwe gevaren met zich mee en zorgen voor een toename van de beperking van de openbare ruimte voor de armen, want zij kunnen zich steeds moeilijker verplaatsen.

Conclusie

Er zijn duidelijke parallellen tussen de ommuurde enclave, zoals beschreven in het artikel van Caldeira, en de transformatie die Managua door heeft gemaakt, maar het nieuwe Managua kent ook wel degelijk elementen die verschillen. Normaal gesproken zijn ommuurde enclaves namelijk individuele aparte werelden die zich onttrekken van de publieke ruimte en zorgen voor een gefragmenteerde stad, zoals het geval is bij São Paulo. Maar Managua kende echter een andere ontwikkeling en kan niet echt als gefragmenteerd beschouwd worden. De nieuwe ruimtelijke ordening in Managua heeft zich echter niet gevestigd door zich terug te trekken van de stad, maar via de vorming van een "fortified netwerk" dat zich uitstrekt over de stad. Tegelijkertijd zorgde diezelfde "fortified netwerk" ook voor een vorm van scheiding van de algemene structuur van de stad als geheel, het is eigenlijk een exclusieve ruimte voor de stedelijke elite geworden. Zij sluiten namelijk anderen uit van specifieke locaties, maar ook van de wegen en kruisingen die deze locaties met elkaar verbinden. Hierdoor maakt het meer inbreuk op de publieke ruimte van de stad dan ommuurde enclaves doen. Daarnaast heeft de regering gedurende anderhalve decennia de stedelijke elite voorgetrokken door allerlei voorzieningen te realiseren die voornamelijk in hun behoefte voorzagen, zonder rekening te houden met de rest van de stad.
Na verschillende periodes die gekend werden door een aardbeving, burgeroorlogen, revoluties, toenemende criminaliteit etc. hebben de stedelijke elite van Managua ervoor gekozen om hun eigen weg te gaan, door zich niet zozeer van de stad te onttrekken, maar door zichzelf af te schermen en zelfstandig te vestigen in hun eigen zelfbeschikkende "disembedded"² ruimte. "Hierdoor "verraden" zij wel het zogenaamde sociale contract van de stad, dat komt door het feit dat zij zijn ingebed in een gemeenschappelijke stedelijke ruimte, en daardoor onvermijdelijk een wereld van ongelijkheid, vervreemding en onrechtvaardigheid creëren" (Rodgers 2004).

²: "Disembedded" is een term uit de sociologie die geïntroduceerd werd door de socioloog Anthony Giddens, er bestaat geen Nederlandse vertaling zover ik weet hiervoor, maar het wordt gebruikt om te omschrijven "hoe sociale, culturele en economische relaties kunnen loskomen van hun lokale contexten als gevolg van moderniteit en de globalisering".
© 2010 - 2024 Miguelinho, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Glijden van de Cerro Negro vulkaan in NicaraguaGlijden van de Cerro Negro vulkaan in NicaraguaBij een excursie naar een actieve vulkaan denk je misschien aan een wandeltocht of een helikoptervlucht, maar op de flan…
Fortified foods – Verrijkte voedingsmiddelenFortified foods – Verrijkte voedingsmiddelenFortified foods zijn verrijkte voedingsmiddelen, eten waar extra voedingsstoffen aan zijn toegevoegd. Het wordt al op gr…
Overzicht van alle landen in Noord-AmerikaNoord-Amerika bestaat uit Canada, de Verenigde Staten, Midden-Amerika en het Caribisch gebied. Midden-Amerika is een cul…
San Pedro Sula: de gevaarlijkste stad ter wereldSan Pedro Sula: de gevaarlijkste stad ter wereldSan Pedro Sula is één van de grootste steden van de Republiek Honduras. De stad werd gesticht in 1536 door Pedro de Alva…

De huidige bedreiging van geweld in BraziliëDe huidige bedreiging van geweld in BraziliëBraziliaanse steden gaan gebukt onder een stroom van criminaliteit en geweld. Dat is althans het beeld dat men krijgt vo…
Bronnen en referenties
  • - Rodgers, D. (2004) ‘”Disembedding” the city: crime, insecurity, spatial organization in Managua, Nicaragua’, Environment and Urbanization 16: 113-123; - Brown and Bornstein (2006) 'Whither Managua? Evolution of a City’s Morphology', 42nd ISoCaRP Congress 2006 - Caldeira, T. (1999) ‘Fortified Enclaves: the New Urban Segregation’, in J. Holston (ed.) Cities and Citizenship, pp. 114-138. Durham and London: Duke University Press.
Miguelinho (12 artikelen)
Laatste update: 30-09-2010
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Sociaal cultureel
Bronnen en referenties: 1
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.