Oud en nieuw: geschiedenis, tradities en gebruiken

Nieuwjaar is de dag waarop in de Westerse landen het begin wordt gevierd van het nieuwe jaar. De jaarwisseling staat bol van de tradities. Ieder met hun eigen geschiedenis: vuurwerk, goede voornemens, de beste wensen, kerstkaarten en gerechten.

Vuurwerk

Oudejaarsnacht om 24.00 uur beginnen de waarschijnlijk meest lawaaiige uren in het land: er wordt voor miljoenen euro’s aan vuurwerk de lucht in geschoten. Waarom doen we dat? De Germanen zijn er ooit mee begonnen: door de nodige herrie te maken verjoegen zij in de nacht van 31 december op 1 januari de kwade geesten van het oude jaar en verwelkomden het nieuwe jaar. Om herrie te produceren luidden de kerkklokken, klonken de ratels en werd er flink op trommels geslagen. Vanaf de dertiende eeuw werd er ook flink geknald: het buskruit had zijn weg vanuit China naar Europa gevonden. Van het begin af aan was het kruit in Nederland populair. Begin jaren zestig kwam het siervuurwerk in opkomst. Eerder in de tijd werd dat alleen afgeschoten ter ere van keizers en koningen. Door de massaproductie werd het voor siervuurwerk voor iedereen die zijn portemonnaie wil trekken toegankelijk.

Goede voornemens

Ook afkomstig van de Germanen: goede voornemens. Stoppen met roken, meer sporten, afvallen: we nemen ons heel wat voor ieder jaar. Tijdens de Midwinterfeesten tussen 25 december en 6 januari, vierden de Germanen de wedergeboorte van de zon en het opnieuw ontwaken van de natuur. Ze geloofden dat in de nachten de goden naar de aarde afdaalden om weldaden te verspreiden. De Germanen hoopten dus al op positieve veranderingen. En wij doen anno nu eigenlijk niets anders.

De beste wensen...

Tot vervelens toe wensen we iedereen het best voor het nieuwe jaar. En we hopen natuurlijk ook op een wederzijdse beste wensen. Vroeger ging het er anders aan toe: toen werd vooral geld gegeven als je iemand het beste wenste. Op een gegeven moment liep dat de spuigaten uit: mensen gingen op straat staan en wenste iedereen die het maar horen wilde het beste in woorden en met prenten. Voorbijgangers bleven hun portemonnaie trekken. Schoorsteenvegers, lantaarnaanstekers, straatvegers en nachtwakers verkochten hun beste wensen. Tegenwoordig zijn het de krantenbezorgers die met een kaartje aan de deur komen en een financiële bijdrage voor hun inspanningen verwachten.

Nieuwjaars- en kerstkaarten

Miljoenen Nieuwjaars- en kerstkaarten worden er ieder jaar verstuurd. Dat heeft ook weer zijn geschiedenis. Niet iedereen kon lezen en schrijven in de vijftiende eeuw. Het was dan ook niet verwonderlijk dat destijds vooral vorsten en geleerden elkaar een nieuwjaarsbrief stuurden. In de brieven stond meestal een opsomming van wat er dat jaar allemaal met iemand was gebeurt. Het eindigde met het overbrengen van de beste wensen naar de ontvanger. In de zestiende en de zeventiende eeuw volgden de rijkere bevolking de gewoonte van de vorsten en geestelijken op. De brieven werden vaak begeleidt met een spreuk en een prent, meestal van religieuze herkomst. In de achttiende en negentiende eeuw nam ook het gewone volk de traditie over. Er werd steeds meer aandacht aan besteedt. Nieuwjaarsbrieven zoals vroeger kennen wij niet meer. Sinds 1950 versturen we vooral kerstkaarten waarop ook een nieuwjaarswens is bijgevoegd. En dat doen we graag en veel: per post worden jaarlijks om en nabij de twee miljoen Nieuwjaars- en kerstkaarten verstuurd.

Nieuw jaar buiten het christendom

Niet iedereen viert op 1 januari het nieuwe jaar:

• Het Bengaalse Nieuwjaar begint op 14/15 aprilapril
• Het Russisch Orthodoxe Nieuwjaar begint op 13/14 januari
• Het Ethiopische Nieuwjaar begint op 11/12 september
• Het Berberse Nieuwjaar begint op 14 januari

Oud en nieuwgerechten

Oliebollen en appelflappen, we eten ze volop met oud en nieuw. Vroeger at men spekdikken, duivekaters en kniepertjes. Een spekdik is een kleine pannenkoek. Het werd en wordt vooral in Groningen en Oost-Friesland gegeten. Spekdikken bestaan uit stroop, eieren, roggemeel en spek. Een duivekater is een ovaal, zoet witbrood. Het wordt op een plaat gebakken in plaats va in een bakvorm. Kniepertjes hebben veel weg van stroopwafels: het zijn zoete, dunne, harde wafels. Kniepertjes worden vooral in Gelderland, Drenthe en Groningen gegeten.