Jagers en Verzamelaars

Hoewel er heden ten dage nauwelijks meer culturen bestaan die zich enkel en alleen bezig houden met jagen en verzamelen, is deze fase in de menselijke geschiedenis toch zeer lang geweest. Vanaf het begin van de mensheid was jagen en verzamelen de manier waarop onze voorouders in hun levensonderhoud voorzagen.

De Neolitische Revolutie

Jagen en verzamelen bleef de enige manier om in het levensonderhoud te voorzien tot de komst van de Neolithische Revolutie, waar bij planten en dieren werden gedomesticeerd, zo'n 12.000 jaar geleden, maar zelfs toen nam jagen en vooral ook verzamelen een belangrijke plaats in in de voedselvoorziening. En voor veel volken was jagen en verzamelen tot zeer recent zelfs nog hun manier van leven of in elk geval ten dele.

Diëet

Jagers en verzamelaars bestaan meestal uit kleine groepen mensen, vaak enkele gezinnen in een groep van 10 tot 30 personen, soms verzamelen die groepen zich in een seizoen, maar ook dan zijn groepen zelden groter dan 250 personen en vaak veel kleiner. De leefwijze van jagers en verzamelaars is vaak in elk geval deels nomadisch. Een uitzondering was het noordwesten van Noord-Amerika, waar groepen zich permanent vestigden maar toch een levenstijl van jagen en verzamelen behielden. Daarbij plegen ze slechts een lichte aanslag op hun directe leefomgeving, dit in tegenstelling tot landbouw, die het land intensief benut. Ze maken gebruik van de omstandigheden zoals die zich voordoen, in plaats van de omstandigheden naar hun hand te zetten. Vooral in tropische en gematigde streken is het diëet van jagers en verzamelaars zeer divers, zo'n 75 tot 80% van het diëet bestaat hier uit planten en zeer divers, vlees en vis zorgen voor de balans. Hier zou men beter kunnen spreken van verzamelaars en jagers. In het algemeen kan gezegd worden dat het meestal met name de vrouwen zijn die verzamelen en dat de mannen jagen. In koudere gebieden, vooral in de Arctische gebieden, zijn jagen en ook vissen van groot belang. Veel verder dan de opdeling tussen jagen en verzamelen, tussen mannen en vrouwen gaat de specialisatie meestal niet. En zelfs deze opdeling is niet volledig, er zijn culturen waar vrouwen ook jaagden en aanwijzingen dat deze verdeling in vroegere tijden helemaal niet aanwezig was maar een aanpassing om de voedselvoorziening efficiënter te laten plaatsvinden.

Egalitair

Deze samenlevingen zijn vaak redelijk egalitair, er is nauwelijks sprake van klassen. Een enkel individu heeft meer aanzien, bijvoorbeeld door zijn kwaliteiten als jager of maker van gebruiksvoorwerpen. Iedereen oefent dezelfde activiteiten uit, en deelt dezelfde normen en waarden. Van jongs af aan worden die door ieder persoon in de groep geleerd en gesymboliseerd in mythen en legendes. De sociale druk is groot, privacy is een onbekend begrip binnen deze manier van leven. Bovendien is er veel vrije tijd, moderne groepen die grotendeels afhankelijk zijn van jagen en verzamelen zoals de !Kung in Botswana werken slechts 14 uur per week, voor andere groepen geldt hetzelfde.

Geboortecijfer

Het geboortecijfer bij jagers en verzamelaars is verrassend laag en de bevolking is zeer stabiel. Door de manier van leven is het hebben van meerdere kleine kinderen ook vrijwel onmogelijk, maar hoe het geboortecijfer precies laag wordt gehouden is niet helemaal duidelijk.

De opkomst van de landbouw

Wat was de reden voor de Neolithische Revolutie? Wanneer jagen en verzamelen voldoende voedsel opleverde met relatief weinig moeite, waarom besloten mensen dan anders te gaan leven of was het geen beslissing maar puur toeval? Op minimaal zeven plekken op de wereld vond de landbouw-revolutie ongeveer tegelijkertijd plaats: in de Vruchtbare Halve Maan in het Midden-Oosten, op Nieuw-Guinea, in de Yangzi Vallei in China, in Mexico, het Andesgebergte, het Amazone gebied en in West-Afrika. Aanvankelijk verging het de landbouwers niet goed in vergelijking met hun voorgangers: er waren meer ziekten die onder andere door hun huisdieren werden verspreidt, slechtere algemene gezondheid door minder variatie in het eten. Ook ontstond er ongelijkheid tussen mensen, de ene boer deed het beter dan de andere.

Bevolkingsdruk

Wat was dan toch zo aantrekkelijk aan landbouw? Sommige antropologen zien het antwoord in de hoeveelheid geweld die plaatsvond in jagers en verzamelaars-culturen. De meeste van deze samenlevingen waren in een constante staat van tribale 'oorlog', oorlog betekent hierbij vaak aanvallen op elkaars dorpen, ook vaak slechts veel geschreeuw en dreiging, maar wel met een hoog percentage doden, waarbij soms 25 tot 30% van de volwassen mannelijke bevolking om het leven komt. Dit zou nodig zijn in verband met de bevolkingsdruk, 1 persoon per vierkante mijl is het gemiddelde draagvlak voor jagers en verzamelaars, landbouw biedt een draagvlak voor 60 tot 100 maal meer mensen.

Bovendien zouden jagers en verzamelaars niet zo goed met hun leefomgeving hebben omgesprongen als lang werd gedacht. De grote, relatief makkelijk jaagbare soorten werden langzaam uitgeroeid door groepen met speren uitgeruste mannen, waardoor men langzaam maar zeker over moest gaan op het jagen op andere dieren. De bevolkingsdruk nam in een sneller tempo toe dan de reproductie-cyclus van de prooidieren. De overgang van het verzamelen van producten naar het zelf zaaien van planten was slechts een stap die veroorzaakt werd door de toenemende druk om in het levensonderhoud te voorzien.