De Oorsprong van Familie

Hoewel we waarschijnlijk nooit precies zullen weten hoe de familie ontstaan is kunnen we via diverse bronnen wel waardevolle ideeën hierover opdoen. Jagers en verzamelaars en primaten kunnen ons helpen te begrijpen hoe eens, lang geleden, het familieleven begon.

Wat is de Oorsprong van Familie?

Niemand weet precies wat de oorsprong van familie is. Er zijn nog steeds veel gaten op wetenschappelijk gebied en we weten niet eens precies wanneer iets als familie is ontstaan. Waarschijnlijk hebben taal en familieleven zich samen min of meer ontwikkeld over een zeer lange periode. Onze kennis is afkomstig van drie verschillende bronnen: het sociale en fysieke leven van niet-menselijke primaten; de overblijfselen van prehistorische en protomensen, zoals die gevonden zijn in de vorm van grottekeningen en materialen; en het familieleven van jagers en verzamelaars. De bronnen zijn elk voor zich niet volledig, maar samen geven ze waardevolle inzichten.

Familie en Universele Wetten

Familie kan gedefiniëerd worden als een echtpaar of volwassen verwanten die samenwerken op economisch gebied en bij het opvoeden van kinderen en waarvan de meesten samen op een plek wonen. In alle menselijke samenlevingen komt een soort van familie voor. Er zijn nog een aantal universele wetten die gelden voor families:

• Er zijn regels die sommige seksuele relaties verbieden en huwelijken tussen sommige mensen verbieden. De precieze inhoud van die regels verschilt per samenleving.
• Mannen en vrouwen van een familie werken samen maar er is een verschil tussen vrouwen-en mannenwerk. Wat die precieze verschillen zijn verschilt ook weer per samenleving.
• Het huwelijk is een sociaal erkende en duurzame relatie tussen individuele mannen en vrouwen. Het sociale vaderschap is hier een afgeleide van en zorgt voor een speciale band tussen een man en het kind (of kinderen) van zijn vrouw (dit is niet noodzakelijk de biologische vader).
• Mannen hebben in het algemeen een hogere status en autoriteit over de vrouwen van hun families. Zelfs in matrilineaire families is dat het geval.

Primaten

Alle primaten delen karakteristieken zonder welke de familie zich niet zou hebben kunnen ontwikkelen. De jongen worden relatief hulpeloos geboren en hebben een lange tijd bij de moeder nodig om vervolgens op eigen benen te leren staan. Deze langdurige band tussen moeder en kind leidt ook tot nauwe relaties tussen verschillende kinderen van eenzelfde moeder. Ook hebben primaten het gehele jaar door seksuele relaties, wat de banden tussen mannetjes en vrouwtjes vergroot. Primaten vormen dan ook groepen bestaande uit beide seksen en hun kinderen. En ook bij primaten is er al sprake van een rolverdeling wat werk betreft: de vrouwtjes zorgen voor de jongen en de mannetjes zorgen voor bescherming.

Taal

Met opkomst van het jagen en het gebruik van wapens en andere artikelen was coöperatie tussen mensen nodig en dit leidde waarschijnlijk tot het belangrijker worden van taal. Hierbij waren het vooral mannen die jaagden en vrouwen die voedsel verzamelden en zorgden voor de kinderen. Het uitbreiden van taal had weer tot gevolg dat de capaciteit voor het denken vergroot werd. Ook zorgde het uitgebreide jagen ervoor dat het territorium wat een groep gebruikte groter was.

Afhankelijkheid

Voor het eerst was er iets als een thuis nodig. Mannen jaagden en vrouwen verzamelden planten en ze waren van elkaar afhankelijk. En taal zorgde voor het opkomen van tradities, cultuur, moraal en regels. Seksuele relaties tussen zeer dichtbij elkaar staande familieleden werd verboden. Dit zorgde ervoor dat het gezin of de familie een coöperatieve eenheid werd en dat er banden ontstonden tussen diverse families omdat men binnen de familie niet kon trouwen. De meeste antropologen gaan er van uit dat ten tijde van de Neanderthaler het familieleven en taal zich hadden ontwikkeld.

Jagers en Verzamelaars

Moderne samenlevingen van jagers en verzamelaars geven ons ook veel informatie over de typen families en het ontstaan ervan. Jagers en verzamelaars leven in groepen van zo’n 20 tot 200 personen, de meeste groepen bestaan uit zijn 50 personen, deze groepen zijn verdeeld in families. Ze gebruiken een groot territorium en veranderen regelmatig van woonplaats. Het sociale leven is zeer egalitair, waarbij het werk verdeeld is aan de hand van sekse en leeftijd. De leider is meestal een man met moed en intelligentie en iemand die het respect van zijn medemensen afdwingt. Ook intelligente vrouwen worden met respect behandeld. In de meeste gevallen is de jacht een aangelegenheid van mannen, maar soms jagen ook de vrouwen. Alleen oorlog is een zaak van mannen, maar dit komt slechts zelden voor. Het gezin is de meest voorkomende eenheid binnen een groep jagers en verzamelaars, bestaande uit een man, een of twee vrouwen en hun kinderen.

Hoewel ook bij jagers en verzamelaars vrouwen een minder belangrijke rol lijken te spelen, zijn ze toch minder ondergeschikt dan in latere samenlevingsvormen. Reciprociteit is belangrijker dan dominatie of exploitatie. Vrouwen zijn niet uitgesloten van de besluitvorming zoals in de meeste agrarische staten die later ontstonden.

Familiebanden

Nadat mensen planten en dieren domesticeerden werd de economie productiever en was het mogelijk voor meer mensen om samen te leven. Dit leidde tot stammen en later tot rijken. Maar ook hier bleven familiebanden van cruciaal belang, waarbij banden versterkt werden door huwelijken tussen leiders, etc. Pas met de opkomsten van staten werd klasse belangrijk, maar ook toen bleven huwelijk en verwantschap de belangrijkste organiserende principes. Tot de opkomst van het kapitalisme.

De Menselijke Revolutie

De familie kan, samen met taal en het gebruik van voorwerpen, worden beschouwd als de belangrijkste uitvinding in de menselijke revolutie. Alledrie deze zaken vragen om reflectie, wat ons onderscheidt van de dieren. Mensen leerden hun egoïsme, agressie en competitiedrang onder controle te krijgen om te overleven en er was een grotere mogelijkheid om liefde te geven en te verzorgen. Zonder deze vormen van zelfcontrole zou een familieleven onmogelijk zijn. Voor vrouwen was het feit dat ze zo lang voor hun kinderen moesten zorgen cruciaal voor hun inferieure positie. Maar dit was vooral een manier van overleven en niet zozeer iets wat cultureel werd opgelegd. Daarom geven vrouwen in samenlevingen van jagers en verzamelaars ook de indruk van vrije, sterke individuen. Het is belangrijk voor mensen om te weten hoe de familie is ontstaan en de culturele en biologische grenzen te zien daarbij. De familie is essentieel geweest bij het ontstaan van beschaving.