Hoe word je heilig verklaard?

Binnen het christelijke geloof is het vooral de katholieke kerk die zijn heiligen vereerd. De Oosters-orthodoxe kerk kent ook heiligen, het protestantisme wijst het vereren ervan af. Het proces tot heiligverklaring heet canonisatie. Een heilige moet enkele wonderen hebben verricht, vereerd worden door gelovigen, overleden zijn, zalig verklaard of de martelaarsdood zijn gestorven.

Inhoud

• De eerste heiligen waren martelaren
• Heiligverklaring in het Vaticaan
• Hoe word je heilig verklaard?
• Heel veel heiligen
• Vereren of aanbidden
• Martelaren zonder wonderen

De eerste heiligen waren martelaren

Het vereren van heiligen ontstaat in de eerste jaren van de christelijke kerk. Het gaat in die moeilijke beginjaren vooral om martelaren, gelovigen die waren gestorven omdat ze christelijk geloof hadden omarmd of het christendom verdedigden. De verering was zeer lokaal en beperkt tot een stad of streek. In veel gevallen werden 'resten', zgn. relieken in een schrijn bewaard. Deze overblijfselen van de martelaren werden soms speciale krachten toegeschreven. In de nabijheid van een reliek kon je krachtiger om de hulp van een heilige vragen. Dit was deels volksgeloof, heiligen bepleiten alleen een zaak bij God, Hij alleen kan het verhoren.

Veel gebieden en steden kregen zo hun eigen heiligen waarvan de relieken een speciale plek kregen in de kerk. Soms kreeg zo'n reliek zelfs een plek op het altaar en enkele kerken werden echte bedevaartsplaatsen. Sommige verhalen waren niet helemaal 'waar' en relieken niet helemaal 'echt' of zo af en toe gewoon uit een andere kerk 'gepakt'.

Heiligverklaring in het Vaticaan

Rond de 10e eeuw komen er regels waardoor de heiligverklaring voorbehouden is aan de paus. Udalricus van Augsburg was de eerste mens die door de paus officieel heilig verklaard werd in 993. Udalricus was bisschop van Augsburg geweest en was geen martelaar. De tijd van de martelaar/heiligen was toen ook al even voorbij. De plaatselijke bisschoppen hadden steeds minder te zeggen over de heiligverklaring. Vanaf 1171 bepaalt paus Alexander III, dat bisschoppen de uiteindelijke heiligverklaring moeten overlaten aan de Heilige Stoel. Paus Urbanus VIII maakt in 1625 ook een einde aan het zaligverklaren door lokale bisschoppen.

Hoe word je heilig verklaard?

Het proces dat canonisatie wordt genoemd kent enkele stappen:

• In de eerste plaats moet iemand jaren na zijn dood nog vereerd worden door gelovigen. Een lokale bisschop onderzoekt het leven van een kandidaat-heilge met enkele medewerkers. Lijkt de overledenen een geschikte kandidaat dan wordt hij/zij aangeduid met 'Dienaar Gods'.
• Het proces gaat verder in Rome, een werkgroep beoordeelt het leven en de wonderen van de kandidaat aan de hand van de informatie uit het bisdom. De bevindingen worden aan de paus doorgegeven en deze kan besluiten dat de titel 'Eerbiedwaardige' op zijn plaats is.
• Hierna start de zaligverklaring. Een panel van vooral medici bepaalt het waarheidsgehalte van de wonderen die worden toegeschreven aan de 'eerbiedwaardige'. Wanneer de medici positief oordelen wordt de uitslag doorgegeven aan een commissie van kardinalen en bisschoppen. De commissie kan de paus adviseren om de kandidaat 'zalig' te verklaren.
• Na de zaligverklaring moet er tenminste nog één wonder worden verrichten. Kan zo'n wonder worden aangetoond dan mag de paus de zalige 'heilig' verklaren.

Het verschil tussen 'zalig' of 'heilig', is dat een zalige plaatselijk vereerd wordt, een heilige wordt over de hele wereld vereerd.

Heel veel heiligen

Paus Johannes-Paulus II heeft een flink aantal personen heilig verklaard en een aantal hervormingen doorgevoerd in het canonisatieproces. De hervormingen in dit proces betekenden niet dat heiligen 'ontheiligd' kunnen worden. Ben je eenmaal heilig dan blijf je dit. Alle heiligen staan met hun naamdag in de heiligenkalender. Daar zijn wel enkele heiligen uit verdwenen maar dit betekent niet dat ze niet meer die speciale status hebben. Bisdommen mogen zelf besluiten om ze te blijven vereren. Na het Tweede Vaticaans Concilie, moesten heiligen waarvan het onduidelijk was of ze wel daadwerkelijk bestaan hadden hun plaats afstaan aan de 'nieuwe' en beter gedocumenteerde heiligen. De heiligen worden vereerd op de dag dat ze zijn overleden.

Vereren of aanbidden

Heiligen worden vereerd, niet aanbeden. God wordt aanbeden. Heiligen kunnen wel helpen om een probleem bij God neer te leggen maar alleen God kan een gebed verhoren. Zelfs Maria als Moeder van God wordt vereerd, niet aanbeden. Ook de relieken die in het volksgeloof van eeuwen geleden wel magische krachten werden toegeschreven hebben officieel weinig status.

Martelaren zonder wonderen

Een heilige moet enkele wonderen hebben verricht. Er is maar één andere manier, martelaar worden. Martelaren zijn vrijgepleit van wonderen maar moeten wel aan zware eisen voldoen. Martelaren moeten zijn gestorven omdat ze het geloof verdedigden. Daarnaast moet de dader de moord hebben gepleegd uit haat tegen het geloof. Wonderen spelen in deze zaligverklaring geen rol.

Lees verder

• Allerzielen en Allerheiligen