Allerzielen en Allerheiligen

Op Allerheiligen (1 november) eert de rooms-katholieke kerk zijn heiligen en martelaren. De dag erna, op Allerzielen, worden overledenen herdacht tijdens een eredienst. Net voor de middeleeuwen werden beide dagen populair. All Hallows Eve, is de avond voor Allerheiligen en werd in de loop van de eeuwen verbasterd tot Halloween.

Inhoud

• Allerheiligen
• Allerzielen
• Seelen

Allerheiligen

Tijdens Allerheiligen worden alle heiligen en martelaren uit de katholieke geschiedenis vereerd en herdacht. Vanaf het begin van zijn bestaan kende de kerk martelaren, gelovigen die hun geloof met de dood moesten bekopen. Deze ‘martelaren’ werden door de jonge kerk op hun sterfdag herdacht. Het werden er alleen heel veel en om al deze martelaren een eigen gedenkdag te geven werd op den duur vrijwel onmogelijk.

Een dag voor herdenken

De Oosterse kerk kende waarschijnlijk in de vierde eeuw al een gedenkdag voor alle martelaren samen. Deze gewoonte werd in de zevende eeuw door de westerse kerk overgenomen. In 837 maakte paus Gregorius IV van deze dag een officiële katholieke gedenkdag. Niet alleen de martelaren van de kerk zouden op deze dag herdacht worden maar ook alle heiligen en apostelen. De datum werd verplaatste van 13 mei naar 1 november. In de middeleeuwen werd deze dag een verplichte vrije dag waarop men de kerk moest bezoeken.

Samhain

De verplaatsing van 13 mei naar 1 november was misschien te danken aan een oud heidens gebruik, Samhain. De eerste dag in november was van oudsher een Keltische gedenkdag. Op deze dag werd de overgang gevierd van de zomer naar de winter, de overgang van oud naar nieuw. Maar Samhain stond vooral in het teken van de geestenwereld. In de nacht voor 1 november ging die wereld open en alle geesten, goede en kwade, keerden terug naar de aarde.

Tijdens Samhain werden grote vuren gestookt om de kwade geesten te verjagen. Men droeg dierenhuiden en maskers om ze in verwarring te brengen. Tegelijkertijd eerde men de voorouders met offers en werd ‘zoetigheid’ bij de voordeur gezet. Druïden hielden ceremonies om net overleden familieleden te gedenken en ‘kwade’ geesten te verjagen.

Halloween

Voorbereidingen voor Allerheiligen ( en Allerzielen) werden getroffen op de avond van 31 oktober, Allerheiligenavond. ‘All Hallows Eve’, werd tenslotte Halloween. Met de katholieke hoogtijdagen heeft het feest nu weinig meer te maken.
Halloween ontstond in Engeland en heeft zich van daaruit verspreid, vooral in de Verenigde Staten werd het feest populair. Samhain heeft waarschijnlijk aan de basis gestaan van dit feest. Het verkleden, het dragen van maskers en het stoken van vuren om de geesten buiten te houden vertoont een sterke gelijkenis met het moderne Halloween maar ook met het feest Sint-Maarten.

Allerzielen

Op 2 november, de dag na Allerheiligen, worden in de rooms-katholieke kerk alle zielen van gestorven gelovigen herdacht. Men bezoekt de missen, het kerkhof, versiert graven en brandt kaarsen. In de bijbehorende mis worden de namen van de overledenen van het afgelopen jaar genoemd.

Ontstaan

Het vieren van Allerzielen de dag na Allerheiligen werd door abt Odilo van het Franse Cluny ingesteld in de 10e eeuw. Hij wilde met deze dag alle gestorven kloosterbroeders herdenken. Enkele eeuwen later werd deze gedenkdag een dag voor alle overleden zielen. Mogelijk was dit onder invloed van de dan woedende pestepidemie. Veel mensen stierven en moesten vaak zonder enig kerkelijk ceremonieel begraven worden, vaak ook in anonieme massagraven. Ook voor deze zielen kon gebeden worden op de dag na Allerheiligen.

Het belang van Allerzielen

Hoewel Allerzielen nu vrijwel volledig staat in het teken van het herdenken van overledenen is het van oorsprong een dag om te bidden voor de ziel van de overledenen. Zielen van overledenen bevinden zich in het vagevuur (volgens de rooms-katholieke leer), nog niet gereed om te verschijnen voor God. De ziel moet nog ‘gezuiverd’ worden om daarna opgenomen te kunnen worden in de hemel, zonden- en schuldenvrij. Dit louteringsproces kan ondersteund worden door de gebeden van verwanten.

Aflaten en broodjes

Het gebed voor een dierbare overledene was één manier om de tijd in het vagevuur te bekorten. Het was ook mogelijk om aflaten te ‘verdienen’ voor de overledene. Door het bezoeken van missen kon men een aflaat verdienen, door deze aflaat werd de tijd in het vagevuur korter. Uitdelen van zielenbroodjes was een andere manier. Nabestaanden deelden ‘zielenbroodjes’ uit aan de armen. Voor ieder broodje dat werd opgegeten stond een verlost zieltje. Zo kwam gedenken en armenzorg samen.

Dia de los Muertos (Dag der Doden)

De eerste twee dagen van november zijn in Latijns Amerikaanse landen belangrijke feestdagen, Mexico spant de kroon. Op begraafplaatsen worden enorme feesten gegeven, graven worden prachtig versierd en in huis worden enorme altaren gemaakt. Voor de Mexicanen is het een vrolijke dag, de dag waarop de doden hun familie weer komen opzoeken. Op de huisaltaren wordt eten gelegd en eigendommen van dierbaren. Kinderen krijgen calaveras, een suikergoed in de vorm van een doodshoofd.

Katholieke feesten

De protestante kerk viert de twee feesten niet. Allerheiligen wordt niet gevierd omdat de kerk heiligenverering altijd heeft afgewezen. Allerzielen is voor de kerk ook geen gedenkdag. De protestantse kerk erkent het vagevuur niet. Een ziel van de overledene belandt in de hemel óf in de hel. Loutering van zonden door gebed is niet mogelijk.

Seelen

De vorm en het recept van de zielenbroodjes zijn in de geschiedenis verdwenen misschien benaderen de duivekaters (Feestje met brood of feestelijk brood) de ‘zieltjes’ nog wel het meest. In Duitse kookboeken zijn zo af en toe nog wel recepten te vinden voor de ‘Seelen’, hieronder de meest simpele:

Zielenbroodjes / Seelen

• 1 kg bloem
• 30 gr. gist
• 20 gr. zout
• 600 ml water
• kummel & grof zeezout

Van de ingrediënten een gistdeeg maken. Het deeg minstens een uur laten rijzen maar wel om de 20 minuten kneden. Na de laatste keer kneden nogmaals een kwartier laten rusten. Maak daarna van het deeg een vrij dikke slang van zo’n 15 cm. in doorsnede. Knip daar deegstukken van 20 centimeter lengte af. Laat deze op een ingevet bakblik met daarover een theedoek nogmaals een half uur rijzen. Bestrijk de broodjes daarna met water en bestrooi ze met het zeezout en de kummel.
In de oven: 10 minuten op 250 graden en daarna nogmaals 10 minuten op 180 graden.